Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at |http: //books. google .com/l
Google
IJber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nu tzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser We lt zu entdecken, und unterstützt Au toren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter |http: //books . google .coiril durchsuchen.
^^. & . //^
8(|ttet)erif(4e $ait^f))rft$e.
-"VWWUWVW«-
€m |)ritrag jsr (ptgramiitaUft^^ 9$lksptfit^
aus
ber ^lanbfd^aft ^fniä^
gcfämmclt
toon
aOtto ®tttetmeiftet.
186a
&inltitnn(i^
©ner ^^ beS t)511crt>erlnüi)fmben aOBeliMtgcttl^iun? unb ber
ntoeÖiTCttben ©cifteäemand^jation bcr aSolfömaffcn muß cg tooiil mi)t
licgctt; neben mancä^en einft unentbel^tUd^ geglaubten ©onbetintereffen
be2 dufeem SSetlel^Te? unt)ermetft au(^ eine SJlengc ^tmU6)tx 33ejüge
eines eigenartigen bürgerlicä^en nnb bdnerlicä^en Sebenä fi(3& auS ©itte
unb tdglid^er Uebung unb bamit aud& aßmdlig auä bem Oebdci^tnife
cntfcä^tDtnben ju laffen. dttäjt bei ^t\itn aber, «l^e ber große !politif(%e
unb literarif(J^e SSBeltmarlt eröffnet toarb unb mit bcn ebenfo getoalti=^
gen alä raf(i&en Erfolgen ber ntobemen Slecä^nil bor bem crftaunten
asiitf eine neue SBelt fid^ auftl^at, l^atten bie beutfc^en ©tdmme, bei
aller ftaatlid^en 3^^WW^ntng , fi(j^ no(3& auf ber SQImenbe il^rer 5rta=
tionalitdt jufammengefunben unb gefeftigt; unb el^e Stberglaube unb
3Sorurt^ile ber untern aSolföflaffen einem freiem ©eifteäleben ju tDei=
ä)tn begannen, njar aud^ f(J^on mancä^en Drtg jene Petdt für baä
aSeftel^enbe rege getoorben, ttjelc^e treu barüber lautete, bafe nic^t ba8
Sinnige mit bem Unfinnigen x^ttMx^tn, baß nicä^t bag Äinb jufammt
bem 95abe auggef(]^üttet njarb. SDer neuertoaci^te gefd^ic^tlwä^ t)aterldn'
bifd&e ©inn im (Srogen unb SCBeiten, unb im Äleinen unb ,a3ef(3^eibenen
baS toarme ^eimatägefül^l , biefe finb e8, bie un8 über ber in ^aft
unb SDrong fortlebenben unb mit SDem, m.i wxim foU, fo tjielbe^
fd^dftigten ©egentuart nid^t ganj ijergeffen laffen, toai einft t)on unfern
aSdtem geglaubt, geliebt unb gel^offt tt)urbe. ©o l^at fid^ benn bereits
manc!^e auS bem geben i^erbrdngte 3:rabition in treuer Slufteid^nung
IV
unt)crttcrbar crl^alten, ben fcrttftcn SRad^Iommcit ein SSBal^tgeici^cit ; unb
ob auS) ba unb bort ein ®ää)xttx baä ColEgere fragmenta ne pe-
reant naci^ tote oor nur gu au2f(J^lteglt(i&Ctt ©unftcn cincä frcmbcn
2lltcttl)um§ octftei^cn vxiä^tt, unb ein ^nbuftrietter fid^ ber l^mat-
lid^en ©rbe unb t^ren tbealen ©d^d^en entfrembe; ob ber emgeinc
©tcibter oor lauter ©alonfdl^igfeit jeber naturücJ^en 9JIenf<i^emi)fin^
bung unfal^tg getoorben fei, unb ber ^albgebilbete, ber iä^t mobeme
SBauer in ©etbe, oon bem l^iftorijd^en unb fittli(J^ett Oolbgrunb einer
gefunburfi)rungli(3^en aSoßgexiftenj laum mel^r eine ail^nung befifee unb,
laum ber augerlid^en SRo^l^eit eineä unfeligen ^Proletariertl^umS ent-
ronneU; für baS ®ut be2 9Solte8 fcä^on nur nte^r ein mitleibigeg Sdcä^eln
l^abe: bie fleißigen a3elauf(i&er Steffen, toaä fi(j^ baS beutfd^e aSoIl o'on
alten S^agen erjdpe, unb bie unermüblici^en ©ammler aM SDeffen,
toa8 noci^ unfere ©Itemjeit unb eigene Äinbl^eit in l^duSlid^em SBraud^e,
im ®emeinbe= unb Sanbfd^aftäleben al2 ein bereite 2lb[terbenbeä burd^
^ceub unb Seib befoegt l^atte, l^aben fid^ crfreulici^ in allen ©auen
gemeiert, fo toeit bie beutfd)e ^wx^t Hingt.
®inc Slu^eid^nung bon ^avii\)fxMjm nun , toie fie auf ben fol-
genben SSldttem ^)robtoeije oorliegt, mu§ jum aJHnbeften mit ju i>en jeit^
gemdfeen Untemel^mungen gered^net toerben; ift fie bod^ \ä^xtx ein
t)erf :pdtete8. 3lxäjt nur bie Steige ber ^o^re , f onbern iebtoeber lag,
um toelci^en l^ier bie SIrbeit oerjBgert toirb, bringt ben ©ammler um
ein eri^eblid^eS Stl^eil feiner ©mte. 9Jlan(3^e8, toaä ber Sefer nun in
unferer ©ammlung betrifft, tourbe er barum oergeblid^ me^r an ber
mitoerjei(ä^neten gunbfteKe auffu(j^en; e8 ift bafelbft bereits, fei eä un-
mittelbar oor, fei e8 todl^renb unferer Slufjeld&nung, getilgt toorben
unb i^at l^ier fein lefeteS 2lft)l gefunben.
ein 2lnbere8 aber, tocA neben ber ^dt^moi^^t unfrer ©amm::^
lung bei il^rer 2lnlegung gur grage lam, toar il^r realer ©el^olt*
Offen geftanben: 68 begleitete unfere (Sinleitungcn ju ber 5lrbeit ein
getoiffeS aJttfetrauen in baä f^jegififd^ »ebcutfame il&reä ^nl^attcS. Sauge
l^tte un3 l^ier iperfönlid^ mand&eg Uniraui SSlumen unb gru(!^te oer^
borgen gel^alten; wußten bod^ aud^ biele unb trefflid&e oüe unb neue,
einl^eimifd^e unb frembe fd^riftfteUernbe greunbe unb Äenner ber ©d^toeij.
nrte 3. 3. SBagnet, pnO, (gbcl2), Slnbtcae, 3f(!^ottc3), a Mctjct
t)Ott Rttonau u^ 91., tDehn 'flc je in tl^ren umftdttbll(^tt Sanb« unb
Slelfcfi^ttbcrungctt ble 6lttc bcr §au2ft)rü(3&c emo^ntcn, nld^ta SBcffc^
rc2 ju tl)un, al8 ft(ä^ ein 5ßaar richtige SRugac, bic nebenbei auci^
münbltd^ gern !utfirten, ju tpleberl^olen, um aläbann in Sauf (36 nnb
aSogcn i)on lap^^ifcä^en alten Änlütetoetf cn *) reben ju ISnnen, ober,
njcnn^S fyxl^ lam, »enlgftenS i)on Id<i6erlici6en 5), ober treu^rjigen aber
t)erunglütften ^) Sfleimen. 3ubem fanb unfcr SRtfetranen feine 9la^*
rung I^am)tfdd6li(i6 ta bem gcinjlici^wi SJiangel an einer dbnlid^wt ©annn^
lung an8 irgenb einem beutfci^en Sanbitricifee. S2ßie mufete eä un8 alfo
ermutbigen, in ber golge in aiabotoifeenä bübfcä^er ©ammlnng i)on SDe^
tjifen unb 3Rotto be8 f^em amttelalterä 0/ w^b i^^nn in SGB. §• »lieb»
»ortrefflit!^ Suiä^e ^on ber iJamtlie«), ber fittlid^en unb f^)ra(bUd6en
SBebeutung unferer ^augfjjrüiä^e mit ©b^en unb juglcicä^ mit tl^eiltoeifer
SScrbeifeung einer relcblicben äluSbeute ertodbnung getban gu finben,
^nbeffen bdtte uni aud^ obnebicfe MoUt ^uwcfxä^t toerben muffen, toie
') @taatd' irab (Srbbefc^retBung ber ganjen betbetifd^en (Stbgenoffetifd^aft.
3ürt(j^ 1768.
2) @<i^tlbcrung bcr ®ebirg8toö«cr bcr @<i^toct3. 1798.
3) 2)ic @(itt>eig. @t. ©aücn 1838.
^) SBogner, Mercurias Helveticas. 3^^<b 1^^*
^) %nbreae, Briefe aud ber <0^»et3 na(j^ ^annober gefd^eben. 3^vi<^ nnb
^intert^nr 1763, @eite 25. S\^m na^ a* ®* <^4tin^f unb (Srn^, ober
Sod^enblatt be9 f^tDci}. (Sammler«. Q^betibaf. 1780, @. 560; unb gar
gan) nenerlid^ Dr. Sad^Smut^ In feiner ®ef((id^te bentfc^er i)lattonaUt&t
8raunf($tDetg 1860. 1. 139.
^) Ttt'qn toon ^nonau, ©em^Ibe ber ^äfXotii. Bürid^, I. 232.
^) Stuttgart unb Tübingen 1850, @. 84: SBenn hiermit ber 3»e(f biefer
fletnen Arbeit erretd^t ifl, auf ben (^t^tSt bon tßeefle unb ^d^arfjtnn
^ingnbeuten, ber, n^enn aud^ gerfhreut, tu ben 2)eb{fen unb Wtoito bed
f^&tern 3nitteIaUer9 gu flnben i^, fo fei ntd^ ber SBunfd^ v>erg&nnt, bag
man unternehmen mBgc , aud^ bie ^nfd^ften and berf^en 3^^ unter
obigen (Sfefid^td^mnften gttfammenguflelXen. Wed, ta)a9 nn9 ba9 $((ter«
t^um an @tetnf<^rtftett ^interfaffen ^at, ift ber ©egenflanb ffeigiger
Sammlung unb gelehrter iQ3earbeitung getoorben, toS^renb ble dnfd^rtften
ber f^tem 3citen toeniger 9ead^tung gefunben baben.
8) 9^atnrgefd^t(bte be« IBoIte«. Stuttgart unb 9ug«bnrg 1855. IIU 187.
VI
btc »ac^fenbe ^(ä^l ^on ©iprüt^cn, bie m un8 au(^ mir au8 unfrcr
ttdci^ftcn Umgct^utig batboten, unfmt SBlitf In bcn ©cgcnftanb ttmd^
tcrtc nnb guglctci^ fci&dtftc. SOBaä tüit aber im aSerlauf e barin gefunben
l^ben, baS lann, toenn e8 ble gcj(ä&loffenc ©annnlung in il^rcr Ueber=
ftcj^tli^leit nlcfet f eiber t^vi, eine aSorrebe bem Sefer laum gnm Se-
toufetfciti bringen. SDamm nur bag ttjenige i5«>Igcitbe jur Seaci^tung.
©er dd^te ipauSj^)ru(3^ ift mit bem §aufe getuorben. SJlur ba l^ot
er fonncn erfunben unb angebracht t^erben, too fi(3^ nod^ ber natürlid&e
3nfammenl&ang beä SGBo^nl^anieS mit ber gamilie fanb, m bag §auS
!perj5nü(% erworben unb jnm bleibenben (Srbe beftimmt toar. (Sr
grünbete fid^ alf o, glcii!^ ben norbbeutfcä^en ^aug- unb §of^5Karfen ^),
auf baS iperfSnlid^e ober gamilien^a3efi|t^um, auf bie Ungertrennbarfeit
»on §aut unb Jpeim. (Sr ift ein aRerljeicä^en ber urf^prunglid^cn ^n^
blijibualitdt unb ß^aralterl^aftigteit eines §aufe2, Xoit jener (Sinl^eit
beä Jg)au2:=a5auer8, ^SBefifeerS unb -IBetoo^nerg, bie ber alte ©!|)rud^ fo
beftimmt verlangte:
Unb tvär anä^ ein ^au9 fo breit afö ber ^it^tin,
@o gel^Srt bod^ nur ein $err unb eine grau (hinein.
aOBie aber bie SDeutf(^en, im ©egenfafee jn bem ftdbtifcä^en aSoIfö^
tl^um ber 9iömcr, urf^^rünglid^ ein Sanbijol! tijaren, fo fte^t aud^ bie
SDBiege unferer gamiUenl)aftigIeit im aSauerni^aufe ; unb fo l^aben auiiö
bie dlteften §augf^)ru(i^e ungtoeifell^aft an biefem geftanben *o). ^mn
un8 femer in ber Sauart eineä inbitjibueHen §aufeS eine ft^mbolifci^e
a3egiel^ung ju feinem aSetuo^ner liegt, fo entl^dlt ber §au§f!pru(i^ gu=
gleld^ eine (Srlduterung berfelben: ©o l^at er'g gemeint, fagt er unS.
Originalitdt toirb alfo ben cinjelnen S^jnwä^ burci^fd^nittUi!^ auSgeidö-
») e. barüBer ©omei^er in Söolfö 3eitfi^rift für bie SW^t^otogte nnb ©itten*
funbe. I. 183.
*o) Bie toeit fid^ bie @itte ber $att«f|)rüc^e für bie @^tDcig gefd^i^tttd^ ber:*
folgen laffe, ^aben totr nod^ ntd^t entbed^n !5nnen« S* b. SRütterd ^n«
Qaht in feiner ^efd^retbung bon @taufa(i^erd $and : »nad^ eined reid^en
Sanbmannd ^rt mit 9^amen nnb @innfprü(^en bemalt", toirb unfern
Siffen^ bon feinem €^(!^meiaer"(2[^ront{)en betätigt. Unbefannt ifl und
QXi6f ber in WlMtx9 iRote gitirte $ri9cud: legat. ad Attilam geblieben,
bnr(!^ to'etd^en «ba9 (o^e ^(ter fold^er Bauart'' beriefen fein folL
vn
nett SDa§ aber fein gentctnfam l^tDorfted&enbftet ®^ataftcrgug ein
reßölBfer tft , bafe er i^dufig gerobeju ble @^)ra(3^e bet SBibd tebct ^^),
ift eine notl^tuenblge golge jencS ntf^jriingllci^ bettmfeten innigen 3u^
fammeni^angeS gtDlf(i^en beut §aufe imb bem Seben unb ©(^Idfol feiner
a5etDo^ner. ®ott nrtlßommcn ! Ift SDenen brlnnen ber befte ©egen, nnb
SDenen brausen ber befte ©rufe. SGBo ein folci^er fte^t, ba ertoal^rt fid^
ftetö neu bag fd^one fSioxt, baä an einem ^Jelfenburd^bru^ bei ©alj-
bürg ju lefeti Ift: Te saxa loquunturl ©benfo naturgemäß Ift ble
!poctlfd&e gorm ber melften ©^rud&e. ®le geforberte Äurge be8 Slufc
brurfeä reljte mä) l^ler, tole bei aöer (Srjeugung beS Sci^tett ^plgram^
mti, jur ^j^onetlftä^en 9hinbung. Sellebte l^rifd^ bolföt]^ümll(j&e ^zt^
ben aber waren aföbann ber Slffonanj- unb 3lttltteratton8=8flelm unb
aud^ xx^t/tfl ble f\)annenbe ©a^reli^ung ber alten ^dambel *2). — gjiag
nun ber elr^elne ©^jrud^ unä au^ no(ä& fo njenig Slbfonberlld&eä fagen,
ober mag er nur aI8 ein 9lad^fi)ruc& t>on außen, auäi einem bom aSoHe
beborjugtcn Sleber^ ober ©^^rud^bid^ter entlel^ni fein, aud^ er gdp mit
al8 3luäfluß einer Im ®anjen gefunben, gefd^elten unb frommen SDenl-
toelfe; aud^ er Ift In ber ©efd^ld^te beä beutfd&en §aufe8 ein 3Jloment
öott fittüd^en ©e^alteg, Ift über Xl^ür unb SSanf, auf §au2toanb unb
©ad^bolfen, an Ofen, SSett unb Saften, unb too er fld& fonft nod^
ntebergelaffcn, ein rcbenber ^tuQt fltügenber SWad^t ber ^oeflc In
ijiclfad^ J)erlaffenften 5Kenfcl)en!rctfen.
3n bem l^aug fro^lic^ totib tugentUi^,
SSff ber gaffen erfam tonb lu^tx^xd^,
dn ber tixtSfzn btemuttglltci^ tonb inrngflicibf
^n bem 'otit menlid^ bnb ftnnigfdc^,
^n allen enben fromm tonb ernt)efie,
SlKejcit ® otjtoort^ttö : ba« tjl baö ©efle. (XV. 9a^r^.)
S)a8 Ift, toenn tt)lr li^re ftttUd^e SSebeutung lm®ro§en lennjeld^nen
fotten, aud^ ber ®elft blefer ©iprüd^e. 3lud^ ll^nen too^nt ber ftttUd^e
Segriff Innc , toeld^en ble ©^rad^e i)on Jel^er uut bem Flamen be8 Jpau-
^) 2>tc mitunter aa^lreit^en ©au«f^rü(^e ber franaöfifd^cn ^d^weij jlnb fafi
o^ne 2[u«na^me ^^ibelfprü^e.
^) 3» f"it«^ «©riamcl t>om (Sc^utbenbott" Bemerft aud^ unfcr Ujieri (2)i(^*
tungen, neucflc «uögabe. 3üri(!^ 1859. III. 380): ©riamcl, gereimte
@ittenfj>rüc!^e, töte man fie nod^ juweilcn an ©auern^äufern flnbet.
fe8 \)CTbanb, tocnn fic mit bcr SÄcbcnäart: ^vi^CiVi\t fein, bic dgctifc
Hd^C; ficiicre unb tiwpgc e^ftcttj bcjeti^ttetc, unb mit bem ^r&bttot
^bxiüä^ bic Scfci^ctbcttl^cit, Orbnung, @.i)arfam!cit, glcife, grpmmigMt
unb- ©ittüc^teit fcttft i3). SßettauS bic SKcl^Tjal^l aber - unb na-^
mentlt(ä^ bic ältctcn unb ditcftcn — l^aben ou^ um Ü^reä inbis^ibucttcn
^ni^ltcS tvitten 3lnf!prud^ auf Pctdt unb SBerti^fd^^ung; unb toir
gtöeifeln nl<3^, ber Scfcr n)erbe ^on auS unfcrer befd^eibencn ©amm-
lung, bte ficj^ auf ein fo flelneä @tu* bcutfd)en aSqbeng befd^rdnlcn
magtC; mit un* bic Uebcrgcugung fcfeo^jfcn, ba§ in bem fijicn §au8=
f^ru(% 2Bi| unb SSBciSl^eit bc8 »oHcä ftd& fo ]&fibf(j& unb fd^lagcnb k^^
tunbc, aI8 in bem i)on 9Runb gu 3Jhinb laufcnbcn ©^^rid^töort , unb
ba| eine tDeitcre unb aßgemeincTC 5Jla(J^lcf e jene (grfldrung SRlcl&fö auf 8
Dffcn!unbigftc bctodl^rcn muffe: 62 fei biefer JpauSfiJ&o^ bcutfcä^er
®\)tud^i)crfc in feiner %xt nid^t minber reiii^ an lauterem @olbe tt)ie
ba» eigentliche aSolföUebi*)- 3J»t ©^jrid^tvort unb 3So«gUeb l^oJbcn
unfere ©^prud^ i)ornel^mÜd^ baS ntd^t feüen enorme 2llter unb eine
*3) %ltmanm\äf hüslich, hüsen, ^pax\am, f^arcn; hüserli, ^rofiterlctn,
©tederlein. ^ctirtfc^, ttac^ ©d^metter iL 247: hauslich, bon Sinbem
hxKtii, fromm; Haus-Ürschel , f(etgige $audfrau.
^^) ^n einer Wliü^U im 9[))))engellifd^en Reiben (at ftc( aus einem befannteu
fid^ten ^oüdltebe gerabeju, unb tüoljfl nic^t ol9 einjiged ^etf:)}ie( biefer
Srt, bie 9ieimfiro^6e: Äein rofe ro^t fo fd^ßp nlt Blü^t — al8 $au8*
frrud^ erhalten. @ie ijl bort, bem fog. 9löffcl^mng be« ©(^ad^bretteö
öertoanbt, fotgenbergeflalt gef (^rieben: .
.toeit
ober
Qltiäf
geit
lieb
mein
mm
Se
^e
rec^t
nod^
fei^
h
*er3
nid^t
eble
l^er
pe
ftnb
n?an
e«
al
e9
öiff
fed
ba9
fo
aen
als
fd^ön
i^
treu
ter
bie
auf
liebt
l^er
blü^t
fo
fe
.ein
(ein
bein
Xdf
toer
Jtwei
ntt
ro^t
ro
fein.
IX
8un)cUctt faft unglcmWitä^c SluSbrcttung unb SBariatton Ami unb bcä^
felben ©cbantenä gemein; batül&er njerben tolt fretltd^ erft red^t tit
erjiaunen geraü^, totxm einmal größerer Jftaum gut aSerglci(%ung
eröffnet xovti. §icr fei beif^)iefötoeife altem barouf aufmetlfam ge«
m(i<t}t, xoxt unfere Sammlung einen legten Ueberreft jener einft fo
großartigen aSolfötl^umlid^Ieit ber ^reibanls®<)rfici^e ouftoeiät, UeberaH
le^nt fi(3^ bie ^pxaä)t babei entf (Rieben an ba2 ^od&beutfd^e; eine ge«^
f(j&riebene SDlunbart l^at \)ora«8 unfer SanbDolt immer alä eine Unge-
rcimtl&eit entpfunben. 5Da8 Sieb fang e* imb ben ®^)tu(ä& \fxc^ e8,
befbe xoit i^m ber ®d^nabel gemd^fen; )9o eS aber einmal f^relbett
n)oUte, ba lannte eS für (Smft unb ©d^erj nur bie einl^eitlid^e gorm
ber (Sdjriftf^jrad^e.
SRo* bürfen tvir einer Seite unfereS @egcnftanbeä nit^t o^ne ein
SBort üorbeigel^n. 2ln bie 3)iogli(i&feit namlid& einer erneuerten Uebnng
unfrer fo naitjen, berb^brolligen unb jart=frommen §au8f^)ruci^e lann
nur ncä) gemütl^lid^e ©efcj^rdnttl^eit ober blinber Äonferi)ati8mu8 glau=
ben xooUm. 3lxä)t nur ber unbanbige S)am:pfqualm einer ijorfiber^
faufcnben mobemen toilben ^agb i)erf c^toar jt , unb nicä^t bloä blc
afterfd&dmige ober ^)ietdtlofe §anb beä §albftdbter8 ober beä barbari*
f^en ©roßftdbterä verblaßt t)ollenbJ bie alterägrauc ©Iriptur. 3^
ber Sieber^ unb 33u^erflut^ unfrer läge erfduft ja ganj t)on felber
foliJ^e fintple ©^nwä^toeiäl^eit — ju gef^njeigen baöon, baß unferm
Sauer gumal über jeinem neuen ©ci^utoerftanb l^dufig aller aRuttcr-
U)ife für einen ungemad^ten, naturliii&en 2Jer8 unb SReim abl^anben
tommt. SDie Uebung ber §auäf:|3rü(j^e l^at fid^ fo gut bei un2 au8?
gelebt, ali bie Xrad^t ber ©c^naCenfd&ul^e unb fd^arlad&rot^cn @(ä^5ßen^
tieften. SBeibe todren aud) pl^ne unfern Siteratur^ unb ÄleiberluTu8
aintiquitdtcn getuorben. ®ic alte SRid^tung auf baS ^nbitjibuelle,
HJrot)injielle, baä 2luSjeid6nenbe , ©ubjeöiüe ber erfd&einungSformen
ift Don ben neuen SWenfd^en aufgegeben ttjorben. 3^re ^Jamilleus
ejiftenj, i^r geben nac^ feinem innem unb dußern 33eruf flnb anbere,
alle Söeltbingc fmb betDeglid^er gen).orben. SBir lönnen bie ejirem unt-
form ober barol ftt)lifirte 5pi^t)fiognomie unfrer §dufer unb ©äffen
tielfad^ abgefd^macft, d^aralterlog unb langnjeilig finben — ber mora==
Ufd^c aSorjug il^rcr mc^r bcm öffcntltd^en aScrtc^t, bcnt cncrgtfij^cn
geben unb 2:tciben fid^ anfd^Uefeenben aSauart l^ot alle tomanttf(3^=
clcflifd^eti Sebenten fcä^led^tetblngä jutüdfbrdttgen muffen. 2luf ein
mobemcS §an8 fann fic3^ aber etn noci& fo n)oI)l gcftellter aSerS gar
ni^t mel^r reimen.
2lm alten Jpaufe freiließ foHte büKgernjetfc ber alte ©iprud^ fo
l&eilig nnb nnt)erletlt(j^ gel^alten toerbeu tvte baä Sll^nenbilb ber T^amilte.
aSerlangt boci^ autS) Iünftlerif(^e 5ßictdt ©d^onung für mand^en alten
S3au, felbft njenn berfelbe noc^ fo unnu^ ber neugetoorbenen Umge*
hmg 9iaum unb ©td^t ijerfjjerrt. 9Ku6 nun ber ©ipruc^ jufammt
bem Sau glci(^n?ol^l einmal geo^)fert ttjerben, bann tDoKen toir gerne
betbe toenlgftenä nod^ in einem Säilbe aufbetoal^ren; unb tl^un toir SDiefe,
fo üben toir aud^, einer gefd^i(^tli(!^ getoorbenen (grfd^inung gegenüber,
ben aSernunft unb ©emüt^ jugleii!^ befriebigenben Ä0ttfert)ati8mu8.
35ie t)orfte]^enben (Srorterungen befi^liefee ein ftirjeg ^jerfönlid^eä
SSBort beS JperauägeberS. Stiemanb toeife beffer atö er, toie tro^ ber
unertoartet reid^ unb freunblii!^ gef!penbeten SSeitrdge, bie er \)on be-
tannten unb^ unbetannten J^reunben erl^iett, nun io^ mt^x alä (Sin
§acä& in bem ©el^ufe feineä aSüd^leing börftig befe^t erf(j^einen muß.
©leid^tooi^l jogert er mit ber Jperauägabc nid)t langer. ®enn raf(!^er
unb \)raftifd^er fä)ien il^m l^ier aud^ fd^on burd^ einen bloßen SSerfud^
i)on aSer5ffentlid[)ung — fofern einem foldfecn nur ber redete Sinn nid^t
abgienge — ber allgemeine ^xotd: bie ©rl^altung beg nod^ aSor^anbe-
neu, bie ta bod^ nur eine golge möglid^ft öielfeitiger 2lnregung fein
lann, geforbert ju toerben, alä burcb eineS ©njelnen anbauernb ein-
fame ©^^rud^lefe.
^üdnad^t am Bürii^fee, im 3vlü 1860.
ßtto ®tttetmeiftet«
3 tt 1^ a 1 1^
I. !&et ttene f6an* Mi @otted $i(fe. — 5n ®otte9 ^ttt. — Um
®ottc« ©cgen. — 3ttt »6»c^r.
IL Httter S>ad^ ntt^ S^'d^» Uebev bet Stiege. — 9uf €^tuBni«, ftcm*
mer* unb Äa^ent^firc* — «m Ofc«. — ?lttf (grbpüdm. — 3ä bcr
@4(affaimner.
III. 3bti dffetttlid^ett S^aM* ^rBerge« - Stat^l^au«. - ©d^lt^eti^au«.
lY. S>er I»et0<tt0lid^e San«
L
!Det neue $att.
mit ®oHt» fl^ilft.
nttt (Bott C^tt aUt9 fatiQtn an
Z)e0 meitf<^en fli9 94t nickte seltngt
tP4n (Bott nt^t fctften fegen f^riitgt
1769« 9{ieb bei Salb.
Wmn (Bott nid}t hilft mit ftintt ^anb
00 m bit }{t;^e$t XDit Qtwatib^
IDm i^aw fltt)t in (Bottee ^anb,
9n gelqc $laterd $au9 )u $afel (bei @rofrtu9 , Urbis Basil. Epit. et
Inscript. 1625. @. 483):
Nt cepta Domioas jarerit, frustra gtruis
Moles caducas aedium
Yictum labore vix parabis anxio,
Nt Dominas admdrit manam. 1578.
Sn ber 3ubette(fmaner in granffurt (bei Setdner, (E^ronil I. 24):
ÜJlenfd^en Vernunft ^nb (Bttodt
3jl berlo^ren fo ®ott nid^t to>alt
Der Sagen bee Ferren Ulfvt yn
3n biftm Utywtn l)uft min
Vnb vtvhlybt bavin su aßet Sytt
Stum bitt id) bid) bu ttouwtt l)itt.
XOmn btt l^ett bM 1)U9 nit bauvott
So m une xntnfd)m nüt vcttvauU
XD0 btt ^tn nit btl)üttt bifft @tatt
&0 fommt btv^ totd^ttv mU au fpat*
8tütten.
^ad^ $talm 127. 1, — «d mtifl (a. a. O. 9. 188):
SBo ®ott ntd^t gibt gmn $au9 fein ^unfl,
^a ifl bod^ unfer ^aun umfnnfl.
Offenbar bem ^ird^enUeb bed üBafeler JHrd^enIe^rer9 3ol^. Aol^Itod, geß«
1558, nad^gebitbet:
@o ®ott annt Si(ai9 nid^t gibt fein ®nttfl,
@o arbeit iebertiiann umbfonfl.
tOo ba9 (Rlüd un^ bet (Bunfl
IDA ()ilft IPetet^ett un^ Hunfi
ni*t Pia.
1744. Smion.
^ei ^offmann ^on ^aUerSleben, ginbßnge, ^ur ©efd^id^te beutfd^er @)>rad^e
nnb S)id^tung, 1860; 9{eimf^rüd^e aus bem XVI. nnb XYII. 3a(r^nnbert,
©• 437:
Sann ®otted (ünab unb (SIttdt nid^t tt>tS,
eo l^tlft bie ^nfl nnb m^ nid^t totel«
)l!gl. bad )>rot)erbiaIe:
treffen ifl nid^t immer bei ber j^unfl,
& liegt me]^rent^eil9 an ®otted (Snnfl.
JDeöife an0 bem TIM. (bei Äabottji^ a. a. O. 75):
SBo ©unjl,
IDa Jhtnfl.
(Sin ©tammbttd^btätt bed griebrid^ ))on ü^ogon ^om 11. Dftober 1639 (Ui
$offmann 485):
Deus dacit
Ut condacit.
Ü^ad^bem t9 ®ott fd^idtet,
9{ad^bem ed getüdfet.
dnbenAlba amicorum ber3ofinger ^ibliotl^el, nnterjeid^net: Hercales
Tschad!, Glareano-Hely:
(Sd^afft nid^t fein ®unfl,
3fl ^unfl nmbfnntt
SBtber ©otted ®unfl
@d^afft lein SRiggunfi.
Gregorius Nazianzenus:
Seov didovroq
Mrjdkv ioxvsi tpdovoq^
» Bsov /Afj didövjoq
Mfjdkv Igxvs^ novoq,
SBa« C9ott tt)ia erquiden,
Stawx 9{iemanb nnterbrüäen.
S3ad ®ott voxH erretten,
J^ann 9hentanb untertreten.
gfreiban! (^on 103. ®rintm 97 u. 182):
Dem saelde und ^fq wirt beschert,
Der ist d4 heime, jwar er vert.
Gelacke welle zuo dem man,
Son vramt niht allez daz er kan.
Varianten biefed @))rud^ee bei 9(b. teHer, alte gute @(i^b)änle 61 u. 78.
@)>anif(l^ed @:|)rti>.:
Contra fortana
No vale arte ninguna.
SBetoifc bcr Digby (9labott>iU 57):
Deo non fortnna.
tnenfc^UcI^ <infd)(a9 gelten feiten/
font>er vom (Bott t9ia t^uet ^tlttn.
Oatrum o ITIenfc^ fotg ntt 5« ^yl
ee gilt xom (Bott ^aben tpil.
1717. ©alb.
^n ber @telle be« legten ^erS^aareS ou^:
$nb tt>ad ©Ott eint befd^ert
bleibt aSjett un^em^e^rt.
2)teg na^ Weidnerus 344 bte 2)ettfe be9 Sanbgrafen $^i(t^^ toon Reffen.
Sei $offmann 435 :
^tü!\6iii\6i ^nfd^läg gerat^en feiten;
SBad ©Ott ^aben lotll bad mug gelten.
2)arum forg bo(i^ ni(i^t )u biet,
(Sd gefd^te^t bod^ toa6 ©ott l^aben toiS.
Otto ®raf }u SJlandfelb (bei ®öbe(fe, 11 8üd^ec bentfd^er 2)id^tung):
@org, forge aber ntd^t ju btl, 4.
(Sd gel^t bod^, loied ®ott l^aben toil.
S^ebife ber @trontberg (dlabonjt^ 63):
^ loagd
©Ott ^ermag6.
«ud^ Bei jpoffmann 436. ©Bcnbaf. als 2)c\)ifc ber Howard de Carlisle (78) :
Yolo non valeo.
«et ©roffiu« 477: 3n «afel:
Non sine yelle Deo
Non sine posse Deo
Non sine scire Deo.
Wla^% ian% mt etmaö, fl^ auf ®ott
Äom^P tocber &ie nod^ bort ju f^jott
mit (Bottee bulf watb t* aufgeffaUt/
2)4 em xnittt fernen 3 (Bulbi galt/
Vnb tin VUtttl ^^aluet mit 4 »Q. 5aWt.
2:ett 1. Sag 3Wa^ 1697. »öfp!on.
3ia mtin Tlnfm^ su t>tefetr fctfl
(Bcf^tl) im namm 3tfn Cl^rifl*
l£r flel^ mn: ^et fettig t)n^ fpat
Sie aa mtn tt^un tin cnbe ^at,
nickte iü von üngefe^r
t)on (Bott fommt 2IUe$ ^et»
1738. ©eelntattcn bei ZvLxUntf^al
Von (Bott iü Jiaee vom wit l)abm
3Dte Seel unb itib unb Jltte (BaUn.
<D menf* fo ^tene (Bott 4uf €r^en
60 wirff bu Wer fromm, bort felig werben*
1818. «rütten.
(Bott l^at e$ mir aucfc anvertraut
3D4e i6) tin ^aue I^ab an bie 0tra$ gebaut,
^Darinnen wiU id) leben from
Sie i* 3u (Bott in ben l^immel fom
1769. Iftieb; feit 1859 getilgt.
Varianten in ^urbentl^ar.
i!^f> id) (Bott um mtintn XXamtn
:^an id) VOM id) xoil anfangen
OTug t$ mit mit ii)m gelingen
IPere glei* tin^ ber f*u?er<ien IDingen.
ZnxbtntifaL
3Dut<^ ^a$ (Bebet unO ^te Htbttt
1744. tmiim.
üxtÜ unb iitbt 5U timm IDing
tn^c^t «He mä^ un^ Urzeit ir^itg.
&amn toat eine öufl
aber VOM ee gefofl
^ab t* potr^er m*t gewagt»
1800. «rüttcn.
SSariante tit D'^tcbertDeningcn 1820, unb i)^ibcr»it, STargou.
Weidneras, tcutf(J^er 9f?ation Apophlhegmatum brittet IJ^^eil, 5Cmflcr'
bam 1868, @. 106 u. 279: „25nb ber «autüer bon gretnß^cim fd^riel^ auff
fcinS^ttr:*
Naiven ifi ein Su^
9^UT bag ed k>tel fofi
^ad l^ot Gelten ni(i^t getDitgt.
3» Äi^d^borf, @t (hatten:
2)et ^rv Betete biefed $au6
^nb bie ba gelten ei^n ]dnb aug,
«c»a^rc ton« bor teurer 3^*/
^or Wlanxtt* tnb toor ^ii^t^c^^^*
I 1 1
Sottwen wer ein feine 2tunf}
tPetett &a$ gelt ^et pmfonft*
1668.* aKoo« Sei gifdjcnt^al.
3n £urBcnt?>aX:
®ad Baüttjei! tocr cht feine Äunfl
2öan einer ^et baf geft tomnfonjl.
«ei XxoVi, ®ef(^. ber @tabt Sintert^ur. 3. 17.
SS^iKjl bu ben JSBau nid^t meinen,
«aue nur mit eignen ©teinen.
Sgl. ©ixad^ 21, 9.
3tt ®otte$ f^nt.
Tlnno 1741 tPar etbawen 3cfe
Der iCwig (Bott erljalte mict^»
Sntbrad^.
2
3u ®enf (Bei gÄjl a. n. £)♦ 4. 417) :
Stet domus haee fluctas donec fonnica marinos
Ebibat et totam testndo perambulet orbem.
Sieg 0^0/ ^0$ ft^l^t tn (Botte« 6«tib#
75l)xii» i^tttt (Bott por f&r Pttb Sr4nb/
t>otr Un^efäcf t)ffb UJaffewttOt^ :
mit ffinem tPott/ Uff9 Üo^ wie$ fio^t»
«rülte«*
Varianten in 9Hebertoemngen ntn 1760, unb nad^ I6er(e))f($ Sd^meiserfunbe
S99 antSf im 8etner ©rinbelmalb. <Sot(^e beS erflett $et8:|)oare8 aEein j. ^.
in Sljla 1755, 1798; SBalb 1763; SturBent^aL 3n SBalb 1798;
2)a8 C>ftu6 @tc^t ^icr in ®ottc8 SWati^t.
S)cr ©crr ht\füt c« Sag bnb 9Jad^t
fßox gener 4)nb toor aBaffcmotl^
^el^üt es lieber $erre ®ott.
^er Herrgott tt>enbe WiLt9 ab,
SBod biefent $anfe fc^aben mag*
(Sine iü^ariantc ber 4)ier flnfangööcrfc btcfc« ^ptnäft9 in ©iB^töU 1767.
^n $ttünit>^Q9' $and in i!Bermetf(^n>il , ben 17. Wtai 1743:
^e^üet big l^and o ^öd^fter (Sott
8or ©inb^rm fcftr *)nb SBaffcr« SRol^t
$nb \tti bet^ Ung anf aEen Segen
Siebfier ®ett mit beinem fegen.
»on «ctIe^)W (a. a. C).) au« ©rinbelwalb 1830 mitgetl^eilt:
^urc^ ©otted Segen unb Vertrauen
$at 3ob. i0{ofer unb iD^aria 92eubi biefeS $aud (äffen bauen*
2)er liebe ®ott tooU und bemabren
$or allem Unglüd unb ®efal(fren.
Stn geßjc ^Jatcr« ©au« gu «afel (®rof|lu« 483):
3n bifem 3abr batet man mx^ ntto,
2)a mi^ ©erbflgeit fam))t mel^r ®eb&te
(St(i^ (Srbbibem l^anb erf(^ütt
j^nb bod^ ©Ott (ob t>erfebret nit,
©er lieb ®ott tociter ön« betea^r
iü^or S>onner, ®f(^üt§ tonb aller ©fa^r. 1575.
5tt bn 75itd9 iü e« Qtnanntt
O (Bott Mjrb f»)r t>n9 5u Ctotgeti 5pten*
}Imeft* (Bott aUetit bte lE^t*
1690. «cfttteo«
Varianten a* 9. in (Sgg i700:
dn bet fItottUatif 3fl (Sr genant^.
J3fn ®vnl, Wßptnit% 1745:
fttt^ier in ber iSxnh tcvct t9 Qtnmni :
i^epete ed ber lieBe i^ott
$cr (ufft, Saffer, gül^r t)nb aCer not^.
3n il^aben, Kargau/ 1600:
^9 tjl biet ffcax» bon SlUem fd^on l^elannt
<S« toarb oSieit )nm @(^iff genannt.
IDer (teb ^ott idoII« nod^ nie^r betoal^ren
i^ov ^enet^brnnll bnb allen ^fa^ren
^i9 tmr cnblid^ am Sorb anfönben,
8Bo aller 3<^mmer fid^ toirb enben.
9taöf bent 9tefrain eined beliebten ferner !^tebe9 lantete bie $orta^^fd^r!ft
<m ber C^bgendffifd^en €$&nset]^fttte in £)(ten 1860:
2)tg $u9, genannt ^um ©^tDi^erlanb,
Sd ^t 18 (Rotte« ^onb.
#
<£tne ber t>erbreitet{ten ^oudf^ru^forntetn. 2)ad bnrd^ einen befonbem
D'lamen nnterfii^iebene $aud trägt eben barin ben reinflen SCudbmd nrf)>rflng(id^
|>erfönli^er «uffaffung be« ^aufe«. dtk^ (a. a, O. 184) beraerft: „3Btr fUi*
^en Käufer nadf ben gamiüen genannt, iDte bad $aud Sim^nrg in {^ranlfurt
<L ä^v na(]^ Erinnerungen aud ber alten ^ottzi" unb ^elbenfage, noie bad $aud
anm grogen <S4mieb SBielanb in SBür^Burg, nad^ (Erinnerungen aud ber SoIf6«
fagCf tote bie Käufer ^um lurgen $etnrtd^, ^ur fd^5nen ÜT^üKerin; bagu lommen
uoöf taufenb anbere oft i|>^auiafterei(^e unb ^^autafüfd^e ^änfemamen oon aQen
nt^glid^en S)ingen ber 9^atur unb bes Hberglaubend entlehnt. 2)a9 organifd^e
$aud l^atte einen 9^amen; ba6 f^mmetrifd^e l^at eine Ü^ummer." S>ie buntefie
unb reid^fle fLnmaÜ^t fold^er i^omen mit ben entf^red^enben (Smblemen bieten
in ber ^d^mei} bie @t&bte 3üridfi, Sintertl^ur unb ©d^aff^aufen *). 2)a9 erftere
*) fSiatnm j. 93. (Bdt^e aui €)«a{f|<utfcn (SßxitU «• b. €^tf)to(t} 1797): .fiSidc Raufet l^a-
ben Besei^ncnbc 3nf4viftett, audi tDo^l mandl^e ftlbH ein deichen, oJ^ite geroßt ein SBirtl^«-
9<m< )tt fein."
8
M. SC. folgenbc: äVcftfugel, ^oTtncngirfut, @oniiciijcit, ©onneiiixl^, ©laul^ttttmcl,
©offcnjlcm, a*attcn SBinbcn, ju^n öler SBtnbcn, SBeigcr SBinb^ kleiner SBrab,
SBinbegs, 8enud, ^Bel, Xt^ommt, 3afob0tetter, dalobdBruniten, 6obotn, 2)a^tb
nnb ©oUat^, $fatter, 3ubentem:|)el, ^amaritaner^ Setlimter &c\^f füttt iSll&udf,
»arfüßcr, 2)rei iRonticn, ©roßer (S^rtpoffel, ©il^elm Stell, ^mpadftx^fdihavt,
@d^ti)etjerbc0c«, ®ctji am SBaffcr, Siy?cer»utibcr, ©d^toarger ÄreB«, gtfddgrat^^
Saubfröf^, ÄIctn*Ottcr, ©roß^Ottcr, SWeerfa^, SWauöö^rU, 3«au«fattcn, @<]^af*
fojjf, «odöto^f, ®ro6fitlIcn, 9lo6fo^)f, ©Äuli, «faupörd^It, 9k^tcule, @^>rcng-
güggcl, $S3tt, 3Jhife^a8, Stegcnb ©irfd^Ii^ $Rot^ Äanteel, ©rün Saub, 9MgcIt^o(l,
^(umengefd^irr; 9higfd^aalen, ^;|)feltan), 9{ebmeffer/ @d^eer, S'ud^fd^eer, ^obel,
ftobetban!, SRot^ äimmcrojft, $aniif^!arji, 3angc, ©lättctfen, (gaperfen, 3o<]^,
$Pug, 9l&tt4e, ©algfd^eil&c, «roblorb, ^arg^fannc, mil^^mh ^(^l «übel,
Jfag, ©tcßfaß, ®kö, @^)tegcl, Äcrge, Satcrtie, @teb, @ticfel, ©tnmqjfbaub,
$anbfd^u]^, ^auemfd^ub. äl'^anc^e bon biefen, glei^mie: Seere S^af^e, SBIoue
3i4>^e, Sit« fo 2Btt8, «fte Siege, SWagcre iiy^agb, Stlte «anbfutW^c, ©d^netbcr*
fad u. f. f. beuten in i^reni ©orttaut ungtoeifelij^aft auf jene att^imifd^c ®pa^*
nta^erei in !omtf($en Benennungen, natff xod^tx au^ in S>eutfd^(anb äl^nlid^e
S'^amen gelten unb in $i(be9^eim §. IB. (na(^ Sac^6mut^ a. a. O. 139) eine
©trage ber l^albe Ääfe, eine anbere bie ftumnte IRot^tourfl genannt »nrbe. An
berbburledfen ironiflrenben ^anSreimen, toetd^e berlei 9^anien aufgriffen, fehlte
ed fd^on frü^e nid^t. iBon Sogau e^fHren gtoei auf bie )>or{ie](fenbe unb auf eine
jtoeite gormet biefer 9lei^e fld(> Beruf enbe fatt^rifd^e §au8f<>md^ej>igramnie: Pravus
unb Udus.
3Da0 üt mein ^fd)Ud)t vtvmt^v* ^
tParb Jtufgericbt t>en 8* u. 9» 1^0 ^etrbfl*
monati) 1714. 3abt. 04um tPetii 4 fll»
3n Cgg 1687;
3d^ Sß^tt mein ©auß SSertroutoen ®ott bem Ferren
2)er 2ltt jeit mein fd^läd^t t^ut ernel(>ren.
(Bott fül)! ba$ ij)att$ mit finett (Bobett/
Sen>al^t; e$ auc^ t>ot allem f^^abett/
2luff bM voit aUt fic^rlic^
tXliQm tPoftnett lletigli^^.
1797. «rütten.
Variante in Brfitten 1813.
9
3n viele GStad ^ttH^dbtn fMn
Vttaibt U^nnb tiefen ^am (BtHalt.
t>ot Utisläcf vnb itt\>tii<blid)Uit
75cwai)t €9 (Botte$ (Böttgfeit
Von nun an U^ in (Stptsfett.
«
© iyttt tntin (Sott bn xotiH aUtin
VOM t>n$ in anetn gut mag ftin.
3d) HtU bit l)tim Ht (Banse fadf
Z)te btt bauefl in aUer Htaft.
tfa$ @tuirmt9int> Btant> vnb t9affetgu$
BarPOtt bel^üettet Sin ta« ^aiw.
tfa« pnl^eil pnglud! t>oit t>n$ fein
Z)ati gar nid)t Söffe« Komme (Ein*
Sc^iiett pn0 gert por aUer pein
(Bott fd^ant pn0 aaen t>a0 Sipig (Fimmel Bei<^* Xmen.
Sit gttlt btt xnütt Ketnen 20 fl. 3Det Saum tpein 40 ff.
1704. (Kgg.
Set 9roffin9 479: ^n ^e(:
(Stn Kein SMi fet^ iebe« ^aug,
9h^d U^ hatm, gotö lomme bran^.
© (Bott nim ^tt 3rmmetl?in
Sae ^attg in IDeinen 6rd)UQ nnb &(i)ivm,
<D ^odbffet IPenbe gniWg «b
lDa0 tiefem ^auge f^aben tJTag*
Äen? pnfetr (Bott f el^u bu 2IUein
ntit ^Deinem md^en Segen din.
(Bott f«y feiet? MUee beimgefleat,
Scfetb^t micfe pnb bii) bnb aQe tPelt.
IDtt i5o*ffe 0egne gnabigli*
t>it fo feiet tPofenen fftpiglicfe.
Den 20. ^ugflmonatfe 1790.
3Detr JTltttfe Ketnen galt 6 (Bulben,
3Det 3>aum tPein 18 (Bulben.
Sßatb.
(Bott Ulfütt bitft^ Sau$
IXnb bit ba gefeen ein unb am.
10
t>ot XOafftt9notl) nn^ Mit &dfanb»
Sn mfia 1794:
2)er ^err Bel^üete bieget ^ang
$nb bte gelten ein Dnb au9.
2)a9 ^aug lial^t in ®otte9 $anb;
IDer $err Be^üete ins bor fc^ab tjnb fd^anb.
(Sr geb 3unt l^aug ^ieU ®nab ^nb gßd
^nb menb ücn 2)ennen bte barinnen ftnb ab all bnglüdf.
dn 9hebem>entngen 1765:
8e^üet und ®ctt ^or @ilnb ))nb @(^anb, •
^ePet und ®ott i^or güer )>nb ^ronb.
3n ^onfletten:
^^ <^tt beioar bie9 l^aud
$nb bie ba ge^en ein tmh au9,
^ox geuer bnb ©eBred^Itd^fcit
$en)ar tond O^ott in ^migfett.
Varianten ber StngangSöerfe in (gttifon, Satb 1787, ©rütten 1753/
3to @gg 1814:
D 3e]&o\>a, bu ©d^nfe ®ott 3fraeW
@ei aud^ und nnb unfern Scittern (Bott
@egne nnb betaute biefed ^ani
Unb bie ba ge^en ein nnb aa9.
dt fegne fle ^ier in ber ädt
8i9 in bie frol^e (Smigfeit.
(Btoger (Pott bttit ttimn &tg;tn
ttun anä9 u^^t ^tefe^ ^4«$/
Su^te t>te auf ^titttn VOtQtn,
3Dte ba se^en ein unb au^.
3Da9 vot\)tt l)itv war
(Bing sugtuttb bur^ Seuer^gfal^tv
(0otte$ Sc^uQ ol^ btefem u^alte^
Z)aS e9 ntcbt voit tinfl bM altt
^utd) fo iä)ttdliä) S^^^^^f^^^tnmtn
md>t getiflTeft xoevb s^fhtntntn.
XVavb attföefJetIt ben 18. nptil
1822. Kernettf^Iag 4 gl. 30 f*.
Saum IPetn 25 fl,
fRufflfon.
li
l>lt^ ^te ba (Bellen 3^tt vnb avi$.
1785. STstbent^aL
igert in beinern tTamtn s<^ id^ «110
Sewa^r «Iseit b49 gatt^e 1^40$.
tnein )S^«tt0fratt tiitb otub Uinbtt mtin
^a^ hit (Bott befoaen fein»
Um 1730. ®alb.
S5«riaiite t» Otclflngctt 1800 unb in (gntfctbcn, Hargau,
3n SBclb 1717:
dn S)etxtein %ameit f^ ii!^ ait|
$etr 3efu mnl^ hegidt
©efunb mtd^ totber bniig )ub l^mcg«
tlleitt att0 unb eyngang werbe beglettt
Don (Bott bem \)ttvm in ewigfeit
xntin am^anQ bntd) betne gutte
Unb meinen e3;^ng4ng bet^uete.
»rüttett. 1803.
Varianten ber- (5ui0an0«i)ecfe in 9liebeitDenitigen 1743, IBrütten 1790,
a)iel8borf; mfia 1706, @tabcl 1776, Änonau, Salb 1783. .
3n dfflg 1700:
SKin ©Ott midf aUt 3it Be^üt
SWin 8ib Jjnb ®ecl Bcma^r
^or UcbeJ tonb ©efa^r,
1S>tx berr nun bnb in ^tgfett
SD'tin auSgang bur(^ ftn gute.
35ftb mein eingang b^fttc.
jOftriante ber ^fttB^etfc in £).*85intert^ar um 1750.
3n 9iufP!on 1767:
D ^ert burci^ beine ®nab anh @üte
!3)ieg baud tor Unglüd mo( bebüte.
®ib allen bie barinnen @ein
$nb ge^en Serben au9 tmb ein
©einen grieben, $eil önb @egen.
S3leib mit beiner ©tlf jugegen.
^m^ beine b<inb ^ie f a|r k>nb feit
Son jefet an bis in (S»igfeit. » "
»
1 Witt fievnen 6 .(^ntben.
1 »icrt $aBet 32 g,
1 eoitm föetn 15 mt>.
3n S)egerfelben, SCargau:
2)dn (Sin«. Diib.8(u9gang @ott Ibetoa^ip
$or 0a({dfiem greunb.toitb.aQer <^far.
3ertt ^etmr ftuQtl maift .
Slet^ im iyauft 1^0 unb Hacfet/
Dag fdn Seuer no* tPaffewnot^
tneitte VOoinunQ ml)mt fort.
2)00 t^itte ii) mtift (Bott P0n bit,
JDag mtin ^4U9 mag bleiben lyitt
Unb V0it biä) btinn lotsen Umtm
IDag btin Xlam xottb l)oc^ et^o^ett.
iftert betne große (Bi^tigftit
XOalt ühtv um in ittoiQttit
Den 4. lag iHai tm 3a^)r 1820.
Keriienf*lag mitt 25 fl.
9iuffifou.
tPer (Bott tem Ijerm aß 5ft tl)trt braun
Der tpirb tm f^immel pnb auf €rbe haun.
SrAUftR«
3n SBi^Ia 1698:
Set ®ott vertraut ^at moU gebaut!
im l^immet mtb aiiff erten*
ffier fid^ ))er(afl auff 3efu9 (S^rtjl
^em mng ber l^immeE Serben.
3fl bie erfte $ä(fte ber erßen @tro^(^ eined belannten ^tcd^ettttebe9 be9
3o^. a^^lmann geb. 1573, geft 1613 aU ihfofeffor ber X^eoUgie an 2eit>3tg«
2>ie gmeite $&(fte finbet ftdfi, abgetrennt to>ie jiene, anf einer au6 ber innem
@(]^tt)ei} ßammenben ®Ia6ntaIerei im Hotel Glany in ^an9 in folgenber
©efialt:
^ein auf bid^ im l^offnung id^
(Sar toe|l Dub flifft bnon fe^en
^er 3efu9 (El^rifl min trofl bu biß
3n tobe9 not Dub fd^mer^en.
iü^ariante in 9{uf{iIon, 2:urbentM 1680, JBtx^^xl 1687, «ütad^ 1800,
Otelflngen 1805.
2)e«ife ^tUf^m 3in)attetff«: Qttü getraut, |$ttt seiaitt. (9tabotm$ 61).
iStnft Sfriebrlii^d SRorggra^ bpit 9aben : Oott bestvatot, »ol gefmtt)t. (Weid-
neras S44)«
Xn einem l^emolten getifiet bet @. 9kfiu0fir(!^e au 9torb^iifeii (bei Atn«
berDater, Q^rengcb&d^tiiig ber @. 93Iaf!tt6tird^e 1724. @. 6):
9Keiu auf (Lottes ®a6e
3<i^ meine l^offnung ^a6e.
SBet ®j>tt )}ertraut
$at tDol^I gebaut.
Ueto bem (Stngangdt^or gu ber ^efhtng 9arBurg im Xargan: Non Arx
sed Deos es cpio se fiducia flilcit nostra, fiit hie Gustos praesidiam-
que tibi. 1666.
XOtnn dintt f>ciut
Unb (Bott vtttvnutf
00 mn% tt laffen (Bott xoaltcn,
00 xoitb er il)n unb md) fein ^att$ ttljaltm.
1806. Dtelfluöen.
(Bott Um«>\)X mit btintx ^ait^
(Direrfeit unt» PatterIan^/
2Ur<^e/ titl^ttt, trnint Si^utt^/
(Blatl^eitebtitber itnb bte Siitb«
9(ffoItent*
Sit (Botte$ Sagen
ifi 7iüt9 gfiigen
tPere glauben t^ut.
1707. ©rütten.
Der Segen (Botted ivone in mtintm l)<iu%
Unb wtid^t mmmer mtljt t>atau$.
Der Itebe (Bott n>oIe vm htwal)ttn
Sut Seuer vnb aUen (Beforem
1774. $tntertoied Bei ©auma.
®cr ©egcn @otte§ fct in biefem §aud
S)et Stiebe @otteS !omme ni^t baraud.
14
Der §4ttK*e &tQtn Vttmet)tt bM {y<m
1705« RuffHen.
«atiatttcn tti ©Kifen 174*,. %ren&«b W7d, ^öomna 178»,
2(n ÄWnjogg« ^au« in Bermctfd^ttir, ben 17. 2Äat 1743:
2)er ©crr kjüct ba« gan^c ©auß
»nb «crtreiB 2Ba8 fdjäblid^ ifi barauß
©ein auß Snb etngong fc^ bei? ön« jcbcr 3ctt
«cn jcg ati bi« in bie @tt)ig!cit
\ 8ut*te ©Ott ben öerrcn teilt
00 rommt bctr Segen bt9 {ytttn im {yam })imin.
IDmn wo (Botte« &tQtn ob pm tl)ut weiten,
3Da frnt) wir Wt seitli* pnt> oort ewig er^^afte».
9rüüen um 1790.
55artantcn in ^anma 1760 unb 1770, @gg 1687.
(Bote woUe buftd ^au$ begWcfen
©ein Öölf vnb reiben Begen f<W<fen.
Variante in Änonon.
@tdKi!on.
3n meinem l»aug auf meinen tOigen
Krone mid) mit (Bnab vnb Begen,
Wi\$ t* I^u 3tt IDeinem namm
«Äff mein (Sott (BeiIngen %mtn.
©er Ott Htt in (Bottt9 hcmb.
eegne {yttt Xttann VOeib vnb mnb
Segne iyaue wb ^am^tünb
Segne bit mit ünb vttxoanbt
2(noertrattt pnb fbnff htfannt
Slffoltcrn.
' » ■> I 1
i
(Bil» (Sott 3» meinem IDanbel
(Blücf Pnb Segen überaß
fJc^ mir bti in mtintm l)anbtl
vnb VOmbt »on mir all vnfaU.
1714.
IS
^etr mtint TItbtit ftent mit
00 V9iU id^ gtmt bitntn bit.
3<b l^ff btintm tPidcn nad) 5« (e^eii
l^a$» X9iU9 bu mit frifte gc^n.
1714. «^
Un$ tntnfSnn ^QUt Qcmcid)t ba$ ()au0
tPin wit tl)Utt ^titlid) ihtbin,
(Bott fubt vnb Uit r>m tin vnb au$,
(Btb 5(eQt bM ivoi^ leben.
^0$ ^400 ieQt tieu ttbamt wat,
Setr laff gefegnet ütjjtn,
&o lang ^te liel^e Sonne flat
tOitb auf pn^ nte^etge^en.
1804. fdi>ntl9»6L
Sorionte an ftleinjoggd $au9 in SBennetf^U.
dn Slnffiton:
Kttd Sl'tenfci^en gut bijl bn gemad^t
SBia loir t^nn )ett1i(^ fheben
®ott füt Dnb leit tond ein t)nb an0
®eb ate^fl bad etotg leBen.
dm 3a^r 1809. JSernenfd^(ag 5 fl. 20 g.
2)er (^aum lEBein 8 f(. 2)i6ntal iß groge
^negSgefa^r )993egen 9tebolutiondgtit.
^eüigfeit iü bit iittbt metne$ ^attgeer o
igctt Ctvi'glid^. n>itt> AttftrettcC^t vomn e$ (Bott
gefiat ^en 80. may 1795.
Varianten in XnrBent^al, i^iebertveningen 1811.
tPo S^itb t>nb fftntgfett tegitrt
Z>A tx>itt bM ^ant^t igaug gesiett.
STurbcntH 1799.
Varianten in Sauma, ZuxUn^l 1801.
£aff (Bott mit bit 5ttf^e^enlE)ett in mtintm i)au$
ttnb V9tUb mit btimt (Bmbt nimmttmtl)t batau$.
ftnonou.
w
^d ®rof{itt9 471. dn ^afeU
Fraterna quam pax domam incolU
Dominus juvat benigna dextera.
3n 15 m^ftv t>on bem SfdbBüim; ©traglurg, Sobin 1542, @« 37:
Hauff gtib, fo ifi ha9 ^aug gebamet
(S(enbafeI6{i :
Äcuff grtcb önb cintgfcit toorouß
(Sit bag bu jrgenbd fe|^fl ein \)ani,
S)tcö>ci( man fe^r Balb fauffen lan
Wlit bcn l^aufcrn jan!, jhctt tonb f<>au,
SBnb bamtt fd^qffcn jl^m tonr^u
S)a erd bod^ tauffet i^m Dm^S 9l^u.
359I. ba« ^)ro\)crBtaIc: /
^att^fricbc ijl §au8freubc,
Unb @t)itta'9 Hitd^enlieb:
®ic6 betncn gricbcn auf ba9 $auö
Uttb Slflc, bic brtn too^ncn, au8.
92ad^ ^0fua 24* 15.
(Sin ^andftitud^ in O. @ngabin, ^anl^ünben:
Pax huie domui.
Sor (5ei6 x>nt> vitt>tvmoQli<i)^tit.
Vnud)t, bttmQ fttn von mit iy
3Da« tntin gewüflTe hltibt fty.
1714. tSgg.
^ertr tt$ {yimmtU nn^ t>er ffitrben
öaflT ^ie Sd)to gefegnct n?ert>en.
WLt$ VOM ^avinnm iü
3Den 13. nief au tvie man fpvid)t
tPat bte 3(^ät vool auf^tvidbt
1802. (S^g.
3n ©amabeUf O. @ngabin:
Deus dedit, dabit porro.
»et Stiehl, 189:
©Ott \>erfie]^ bie S)cinen.
3<^ tpiQ t»er^i»iieit (Bott meinem {yetttn,
IDtx bitft &^mt mit S^ü^ttn fm Peane^veit»
17
(Bott eStQnt Vitl), (Betreib unb $rä4^te/ t>ot (Btf^ttn
3I)n htJijütt, x>ot tDaffrr/ S^ut, Winb, Qttnijl
unb SliQ ihn f>tfd)ü^. tOatb aitfgetic^t ben
31. C0 tgeumonat t802. iDet mät^ Beriten 04lt
9 B. 36 t§^ !Der &Mm XDHn 18 B*
(Bott ber aHe^ wo^l l^ewac^
Unb fUr aUtß Sorgen t^ut
tPot)l I^el^ittet barauf a^^tet
Unb ttHlt 5U feiner igut
3t>m fti bieg (Bebaut empfolen
Unb VOM in bemfelben c^nfbt'
tpat^rt/ bM xntl)l bM Butter
ttnb ba$ Vith ft^nt I?efler Pat*
ter üt. 2lufgeri*t btn 20. iiiaj
1807. iDer Xnitt Bernen qM
8—9 (Suittn, tin ftimtv VOtin
8 (Balten*
(D 6etr bur<6 btint groge guete:
Z)iefer Sau genebig vor pnfa^l b^ute : '
Denn er tfl ber btm Vitlj ftin gu^ter
gibt : Vnb bm 3ungen l^apptn bit
5tt il)m fd^ttytn. tParb 2lufgeri*t
btn 28. Cag 21ug9monat 1729» ütin
müt Bernen golt 3 fl, 20 g. 1 mmtt
XDtyn 2:3: vnb 4 fl. 1 giertel ^aber
10 g. 1 Stl gtuni Brieg lo g. i StU
©epfel l Sage.
SSolb. /
(D (Bott btt toeifer 2ninta<^t9^err
IDir t))U i(|^ an empfie^Ien
Unb Httt bid^ mit tltunb unb ©er«
iEErt)<^r mein 0€^nli4^ ^lef^en:
Seu^ol^re biefen grogen ^^u
Unb @»egne Ibn mit S^u^ten.
ftaff btimn Segen barin ru^^ft/
Por Stinbtn il>n bef*Ä8e.
3t| beint IjvAb unb Vatnsut
&ti titft &d^nt htf^l)itn.
Por fcttt ttfib tt^affet üt Ul^&tt,
Z)tt ^evr xviü id^ vttttmtn.
Z)tt Hf} oe? alle« x»c\)i ^etvoi^
^t 6>tttrm tttib t»ttttt Sag ttn^ Had^t,
X>ttt4^ 3eOtm €()v$flttm/ 2(men.
tPatt aufged^^t t>en 19. 014$ 1825«
aetnettfcfelag 5 fl[. 12 g.
8a S. U^knb, a(te ^od^« utib nteberbeutfd^e ^ottslteber 2. 813; Kudntf
^egen Ungetotttet :
So pit wir dich umb leiplich nar
hie aller frücht auf erden,
dass den kaia schaden widerfar
und ganz pehütet werden
von dir ze felde überal
vor allem ungewilter,
dass hagel, schaor und feures stral
di frucht nicht machen schitter.
Das wildfeur fer hin von uns jag
in wilds gerör und hage
darin es niemant schaden mag
peir nacht und auch peim tage.
O reicher got, lass miltiklich
all frucht kecklich enspriessen
ff
dass arm elende hie rätlich
durch gab sein wol gemessen.
3Die r*ettt fJeftt fertig unt> auegema^t
(Bott tool)l fie b€l)ntttn (Tag nnb 1Ctad)t
Pot Seuer0 unb au 4^ por IPaffet« notl).
XX)a$ tin unb audge^t (äff o (Bott
<Befegtiet (ein aucb fr&t^ vinb ipot
Unb wan xoiv etnfi 5ttm (Btabt ge|)n
&o foU üe bit etnpfonett ftln.
XOat MfQmä)ttt bm 21« Sag tttf^y
im 3a^r 1831 : 80. tPo $retlS^tt mtber
(>lAlE)t nnb (Ciratttiff a^itt. Z)od!^
V9itb Uin blutb vergoffen iÜ alle$
voitbtt btfi^loWtn in unfttm ftaube
19
Me Cancer mlbet üe Inriiiftt htH
ttnt tpoiute ifl 3<^ctifi4n erfreut
Un^ fo ti>tQ id» npd^ sitm SefcWsti
«ttdy fagctt von btm gtrogen IPAfTet»
gug V90 xntnfd)m ünb nivttunfm
unb Srud^te mtl vttljttvt 3^
fäjttib €$ 5itm anbtnUn an ^itft
laftl Wtt 29. 3tilt.
2:amienre(f Bei Salb.
Z>et tg64^f}( tPenb 3^ (Snaben }(b
21ttd^ 21Ue$ tDA0 Siet @4^aben tn^g.
}|ttcb VMt$ S>a9 3Do Kommt t^etdn
£)A0 tPttb Pom tgtmmel (Befegnet &tin.
1787. ®alb.
Wl min 4iS0gaftg 5tt ^tfet SHft
foU im im XXamtn 3cftt U&ti<}.
ttv tpol mit i»eif}ebn ftu^ vnb f|>4t/
Si« aU min tWn tin en^t f^t
3D<6 ^errn Segen tei* pnt gtog
ttf<t vnfttt 0<^ettren/ gib
b«% voit mttben al$ gute Sväd^U
in$ etpige Heben gen.
1774. ®t)renkb.
fßlq. ^px. au0 XvLxUntf^at @. 4.
3n 2BaIb :
S)et $err burd^ ©einen 0egen groß
<Sr fü^Ie t)nfere fd^euren
(Sr tßhtit Dnd 919 gutte grttd^t
3nd emig fieben führen.
S«;b Huffgerici^t ben 13 5tag Shigfl«
vanmt 1728 dal^r. ^tto in bifem
jio^r: in t)nfer gnteinb ein grog
^aget koor: boxitm o ®ctt burd^
beine gütte: biefer f8awa> t>nb
Med toot t^nfal^t b^üte. (Sin 9J2t.
fernen gilt 3 91. 10 g. Q^n eimer
föi^n 4 9(.
Unno i7Sa H4ttt ttt Winb rntt (Brofem (Bt^alt
Sertrig gar mand^tn fd^ontn tO^lb
IDvuff formiert mc^n ^$ tau^ grfNi
IDer @49en (Botti$ bavin V9ülU
3ut SObinei^t.
5tuf (Bötteö (BfiÄ^ ber XOdt sum (Criie
(Cr«« i* M Seit er tft mein Sd^uQ.
3fn ©Kilon:
^enn ®ott mit und ifi, toer toiU mibec und fein.
Memoriter:
SBer in ber Seit tt>iU grabe ge^n,
S)et nrng nid^t auf bie Seute fe^n.
«ei mt^ (a. a. O. 18»):
Sat frog icf na be 2ü,
©Ott ^el))et Uli.
^ebife bed ®raf en Odtoalb t)on 9^el)(en6uTg (9tabon>i$ 58 unb ^offmann 434) :
SeU tote bn toittt,
©Ott ijl mein @ci^t(b.
«ci ©rofflu« 474: 3n 8afel:
Fide Deo soll, mundo diffide tibiqae.
©n @<)rud^ t)on 9iücfert:
^aue nod^ Suft bein ^elb,
S^ad^ bem ^ebarf bein $au9,
Unb fte^ auf bie toUe Seit
^e^aglid^ gunt genfler l^inaue.
tPenn einer xoiVi bamn an (Baffen unb Strafen
nittg er ü* von vielen Harren tabeln (äffen;
34> e0 aber gar nicbt ac^t/ .
na^ meinem Hopf l)at> i<i)9 gcma^.
1800. mia^.
3tt 3»^^8Ä^f Slargou:
SBei ba bauet an bie @tra$en
Wlni bie Seute reben laffen.
31
9et mtifl 188:
Ser ba bauet an WlatH vmh ^tragen
Tlni IRetber unb Unarten reben laffen»
iD^^b. ®|>ni4:
3(i^ ^tmmere (ei Sege,
^eg muß idf tnanegen SD'^eiflet ^an.
Siefee tgau$ f{e]E)t tn (Botte$ (Bewatt/
t)od) tft e0 titct^tf tag0 itHttnann ^faUt.
2)e)otfe ^etiog ^ettirid^d (Sei ©iJbedCe 1. 215):
3n (^ottd geb>att
]^]6 td^« geilalt
bet ^atd gefügt
ba9 mit genügt.
2)et>tfe bed trafen 9iein]^arb toon $anan (^tabotDi^} 60) unb be9 Henricus
Baro in (£romni^ (Weidneras 346), au^ bei $of[mann 484:
Wlix genügt »ad ®ott fügt.
Sei ©rofftu« 480 : dn ^«fe( :
Sic parva est ut parvi.
^ed @5ngerd '(SaffareKi Suffd^rift feine« in 9{ea))e( gebauten $anfe9:
Amphion Thebas, ego domam.
Kn bem befd^eibenen Sanb^aufe bed ^irc^en^iflorifers 9atoniu9 in 9lea))e(:
Moritaro sat.
3n ^ad^enbülac^:
@et} nid^t fo t}ie( auf grod ®Mu
S>u toirfi ni(^t aUed mad^en n^u.
53ei OrofPu«: 3n »afel:
Domum novans te ipsam nova,
sie digna Domino erit Domus. 1578.
3d) l)ab gebaut na^ mtintm &inn,
XDttm tii^t gefaUtf flell ritt anbtt:t9 l^in* (Memoriter).
^VL^ Bernertfd^.
«ei SRie^I 189, „an fiabtif(]^en 5Rococo^aufern":
Flures jadices quam artifiees.
3
92
i6ei ^offmann 451:
Wit iHnuta tobeltt ttnb xiäfttn,
W>tx koenig f dnaen bid^ten,
2)etoife au« bew mtttiaittx {matovoi^ 77):
Me mea, te tua.
3n ©atnoben im O.C^ngabin, ^raubüttben:
Me mea delectant
Te tua,
Unum quemque saa*
fßgi ba9 t>^o)0(tbia{e:
(gigctt mein, »a8 !ann bcffcr fein.
greiban! (©. ©riintn 31):
Zer werlde mac niht siiezers sin,
dan ein wort, daz heizet mtn.
2)cbifc au« beut TtM. (Stabotoi^ 47):
Sub parvo, sed meo.
(Ätein, aber mein).
f&d Weidneras 201 :
(Sin große« $au$ tonb nid^t« barin
©ringt mannen toon feinem @inn,
@in Kein ^auß t)nb alle SBtnfel toott
2)a« ne^rt ben Sirt^ ))nb giel^rt il^n toott.
«ei ®roffm« 477: 3n Safcl:
Krtjfjiata XQVM^^^-
(@igen §erb ©olbe« »crtl^).
SBgt bie |)roi>erbiaIen: 3eber $ogeI ijl gern in [einem S»ejl. (Sin Seber
baut fein i^cp, toie'« il^n bün!ct auf« befi. 2>a« liebe §au« ba« befie $au«.
ttn^ memati^ tnug für ntid^ htB<^l)lm.
Stefd^.
3n @tattiIon:
3äf ]^ab gebauen fatt
^u« $01) unb Steinen ^art,
Qäf l^ab gebaut na^ meim (Gefallen
Unb deiner mug für mid^ beja^len«
8ei mtlil 188:
SBa« flehet i^r für tiefem $au«
Unb la^ bie bi^fen mMtx ou«?
»
SRid^ (ot'f aefofi mein gttt @tfl<f 9elb.
tPa0 iltl)il bn ba unb tl)uf} miA fäftlttnl
<St\) Reifte 6>tr4j| unb laffntid) gelten,
ttffottent.
3n ©rüttcn 1806:
Sa« jle^fl bu füll unb t^ufl mxdf f dielten?
8ifl bn ein bratoer iD2ann fo ge^ bed iBegd unb (ag tntd^ gelten.
d^tt S^ötttngen, Satgau:
fle^ önb gaff,
8nb bevtsetl id^ ^aff ^nb ße^
fönnt id^ toeiter gel^.
3n ber Q^tde, U.@tamml^etm , fielet Bei ber ^tubent^ür eine %xm, bie
Y)>rtd^t: 9Ba9 |ie^|i bn ^ter unb fd^auß mtd^ an? ©el^ ^tt(tet ben Ofen, bort
ifi mein Tlann. 2^ er SD^ann aber fagt: S)ad Seib bort an ber ^tuBentl^ür
fd^idt atte Starren l^er jn mir.
tPer bUft$ ^au$ it^t tabtln XDiü,
!Der ilt})t nur ein wenig fliU
Unt> t>enf in feinem t^eraen frei
^h bM ftint ba})cim Ufftt ftU
S'iicbertoeningcn«
8ei Weidnerus 63 unb 447: ^,3^ ^eibelberg am $aug Dfm netoen
aJlardt " :
SBer ntid^ angrid^t
©ebendft fein nid^t:
©ebäd^t er fein,
@o öergäö er mein.
In Dostris vitiis talpae,
in aliorom naevis lynces
serpentesque Epidarii sumus.
(Sine SBartante btefed @))rud^ed in ^d^in^nad^, Kargau«
3m KttgSn:
Ü5tele ?cute, bie tabetn mid^,
ITber id^ gknb, fie irren fid^«
5^ gtaube aber and^ babei,
S)ag 9hemanb ol^ne 2:abet fei»
21
tPet anbttt wiU vtt<t^ttn,
3ft et fehler* uttt> l4t>f lüftet
So r>ant et ©Ott/ bag et in bUfcm Qtanbt ftu
1830. 8aum(u
»etta<|^te mt* nid)t xtnb t>te Mletnen,
Settad^t 5tt pot bid) xtnb bit IDtintn,
XDtnn bn bann fittfl bmn tnattgel iä)
UU bann tomm unb r>ttaö)U nti^.
Stnonan.
8gt. ©dJncibcrloB, granffutt a. 3». 1619:
S^erad^t ttid^t mi(^ utib bie fßttintn,
S3cpc öor bt(^ unb bie 3)cincn.
©icl^c an bid^ felBfl, unb nid^t midj
2:^tt id^ unrcd^t, fo l^üt bn bid^*
fdü Weidnenis 63.
@ic^c auff bid^ unb nid^t auff miäf,
üBoran id^ feilten t^u babor btd^ l^üte bu.
(grpc« 5tcut[d^c« ©cbid^tc, «afcl 1621:
Äcincr ttma« l^äbcng tocrac^tc,
(gr t)orttn »aö artlid^cr« betraute,
Unbcr augcn aud^ c8 ^tt iSctoeifc.
SWcinc Bcffcrer td^ in ctnjlc ^)rcifc*
^Uen leuten tccfet gctbam
1D^0 tf{ ein tl)un t>a9 nUmanb fan.
ICffortcrn,
3n Xnxbmi^al:
deiner tjl fo flug baß ©autocn t^ut
SDag 3cber SKann gcfatc gut.
grcibani (S. ©rtmrn 106).
Ni^man also rehte tuot
Daz ez alle liute dunke guot.
XDtnn dintt fommt unb fa^cn fann,
iBv lE)at> e9 Mm Uuttn Sec^t get^an
©o 1>it id) biftn litbtn ^tvun,
üx woU mi<i) bift Hunfl au^ legten.
^erl&fhnonat 1804.
»
2)er Timt fernen galt fi* 7. 20 g.
S>er @aum Sein f[. 10.
9$oI!etöt9ei(*
I93artanten in i^iebenoeningen 1815, Stumlifon, ^nonau, (Sgg.
Ob ^id) f<^ott nic^t lol^t 3e^etm4rtn/
2$ fann ^oä) feinet treffen fo gut
3Da$ 3ebermantt gefaUen.tbut
9ffDitenu
lea stiegt 189: (aud^ fonß noci^ f^tFiti^b>9rtItd^ Betannt)
X^u Äed^t, flc^ fcfl, fc^t bi(^f nt(!^t bran,
SBenn btt^ and^ tabelt mand^ ein äRann :
2)er mng no(!^ fontmen anf bie Seit,
5)cr t^ut töa« j^em ^axxtn gefällt.
Sei ^offmann 456:
^ec koirfc niemals geboren kverben,
S)er üebermann gefäUt onf C^iben.
«benbafetbp 457:
Sieber, fag bod^, »o ijl ber SD'^ann
2)er iebennann gefallen fann?
iRiemanb ift er genannt,
Nusquam ift fein )6aterlanb. /
iSine ©rabfd^rift \>cn 1577, in Aelia Laelia Grispis Epitaphiam etc.
Duodrechti 1618. @. 53:
Nee omaia nee omnes mihi
Placuere: qulnam ego omnibus?
Non omnibus Goas senex
Non eremita Spägirus.
Nam tu Yiator omnibus?
Deo placere cura. Abei.
^gl* bad ))roberbia{e: Ne Jupiter qnidem placere quiyit omnibus.
Ov de yaq Zevg ovo* v<ap navraq dvöavei, om änex(*iv, Theognis«
VOtx guter Vilzxnxtn^lommt ^erdn/
IDer fod mir lUb vint> tpiUfontm ftint
VOit al^er an^er9 fommt ^erfttr/
Den 1^41^ i4^ Xithtt por ber Vi\)nu
CSii^ertl^nr«
TMtn ^ttmtn bit mi<b tinntn,
tPtpttttfdbe iä^ xoa9 ty ntk ^hnntn
It9 ainn mit fOüntt WM er voiü
Um 1730. SBoIb.
fßörtt^ bei ^offmann 354 (in einem ^tammbud^ aü9 ber 3ett M 80ji&^«
ttgen ihriege^) unb 451 ; l^ier an^ bie IBartante :
®ott gebe allen bie mxäf fenntn
^oäf ge^n mal mt^x M {!e mir gönnen*
XXtib ift ettt (ßtft unb Soft ^ct öeelen,
Der il(^ nur felber pflegt 5» au<Uen.
SDtum fiet^ &tc^ feiitettpesen f&t/
Perf(blteg it)m t^etne» ^ersen^ ta)üu
ttaff (Bottee C^eiQuitg t>iv gefadettf
IDerfelbe gibt nid)t aUt9 aUtn*
(tt xoitft niä)t attee auf tintn Ott,
Hins gibt er ()ier^ ein anbere ^ort
(Memoriter).
Wx f^eli^ $raterd $aud gn i^afet (®roffln9 483); lUtane:
2)ietDei( id^ teim )>erf((Iag fein ®{!d^t,
$nb mein @(]^att niemanb f(^bet ntc^t,
Sbtd^ n>ad ^erabfaSt leim nid^t« brid^t:
@o gönn red^t bem, ber mid^ auffrid^t,
S)aB er af> mir in 2)toeite ftd^t 1576.
Md? (Sott tt>te get ee 3mmer su,
Dali ^ie mt^ baffen bwen id) niii)t$ tl)tt
On^ bie mir ni^^te gunen pnb and) nid)t9 ge^en
Die mu§en bod) Itibtn bag mir lebenr
Vnb wenn fie meinen mir ftkn mtbotbtn,
00 mÄgen fte ffir ft* felber forgem
toonan.
Sartante in O* @teinmaur.
9ei Weidneras 443: „3nn einer Sorne^men @tatt am 9t^ein ^ott einer
an feine ®arten 2:i^ür gefd^rieben:"
Kd^ ®ott toxt gebt ed immer 3n,
Kn Krme n>ifd^t iebermann bie @d^u.
iBei ®rofflud 475: 3n 9afe(:
Snbre bor )on9 l^anb bifed ^ang befeffen,
amt ©Ott, mit 9(ed^ mit (Sbren:
Knbre nad^ i>n9. ^g nid^t trfig nod^ t>ermeffen,
Mtm^9 ®ott giJnnt, loirbt tt9 befd^eren.
2r
fi4flr neibet mibtn vnb Raffer l^afftn
XDm (Bott mit göttttt mu^ man mir (<tfl%n.
1705. atuffifon.
Varianten in Z^, 8rütten, ^taStfon, Stnonan, Wiad^ 1800, ttt 2)id«botf
1837 abgebrannt.
Bgl. fRoci^^oI) ^arg. 0agen I. 307.
34> acfete meine tgaffet
(BUic^wie ba^ H^gentpaffer
X)49 90n ben C<i<betn flieet/
Onb ot» fie ntiib (^on Heiben
6>o tnuefen üt bod^ leiten
Z)46 (Bott mtin Aclfet ifl.
1709. «tcb let fflolb.
Sortonten in Änonau, 3tffoftcrn, (Sgg, ©rüttcn, In 3>icttborf 1837 abge-
brannt.
)Bet 4>offmann 451 :
S)te ntid^ Raffen ä^ü^en ntid^ (äffen,
5Dte mid^ neiben WlH^tn mic^ (etben.
3Dte XOtlt i9 aQet IDucF ett poH
IDrum r<f^4a um bt^/ tt«u it)t nit b^oU
itnenavu
Variante in ^[ffoltern.
«gt. @tunt|)f« (S^ironif 1606. IV. 55: „(gin aftet ^tqm":
SKer fld^ in gfar t)itcr frcunbcn tröfl —
$nb ®e(t t}on atten fd^ulbnern ^5nft
3)omtt fein fac^ gtiottff ntaii^en toU
2)e¥ fartet ein ))ertoren \ip\i
Zxanto ja bir fe(b« nit gar gn ttol —
2)ie Seit ifl aller bntreuto ^oL
ICnf einem and ber innern ®d^U)ei3 fiamntenben ®(a9gem5&e be9 Hdtel
Gluiiy in $ari«:
j^e^r bi<^ nit an (Sin iebermann
S)er bir toor Kugen bienen fann,
92id^t ^ed ge^t toon ^etgen gmnbe,
Sa9 fd^iJn unb liebtid^ tebt ber munbe.
!Die Watljtit iü vom l)immtl bogett/
3Die Iteu ifl Äbew XTleet gefloöe»/
(Bcre^tigfeit ifl gat Pettribeit/
Untteu ifl auf «eben bliben. 1743.
^n ftleinjoggd i!^au9 in SBennetf(]^n>t(.
?»
3n @e(ti9bets, i^afeHonb, in ber tnnern ^ä^xocti, au(^ f^rt<i^to5rtUd^ :
2)0 bte SBa^r^ett toarb gelboi^en,
%ip^ fie in ein ^äger^orn;
S>er S&Qvc, ber Mied fte in lEBinb :
S)omm man fic fo fetten flnbt.
3n Reiben, W^ptnitU:
Wtäft
t^m
tnb
(lat
li^t
löer
al9
öelt
betn
9C-
öe*t
toir
ber
)önb
9«
{tum
önb
m
tDol^fr
btt
nid^t
reci^t
iil
f»>rin
nie^r
gwt
tonb
bir
»ilt
in
ba9
(id^
be
tl^n
nad^
9e
e9
»ett
8«
ntd^t
.teb
Qxa
fo
Pnn
lin
ha9
ber
grab
gcW
e«.
Homo proposuit Deus disponit.
üt ^l)tt an t>er fjod^Üm ikatt
Witbt 3tcn H4tl) uff^ecfen
tDann fiees uff« HIügf?e griffen «n
Ä9 Qttl) b0d} (Rott ein mt>tv Saftn.
1605.
O. ©intcrt^nr.
3f|l au9 ber gtoeiten (Btro))]^e bed^jfird^enliebed: „SBo @ott ber $err nt(!^t
Bei nnd l^SIt" toon Dr. 3ufln9 3onaS, bem grennbe nnb 9leforinationdge^ülfen
Sntl^er^ au9 9^orb^aufen, geb. 1493:
Sa9 mettfd^en Icafft tonb tot^ anfeilt
@oI tonS bittid^ nit fd^reden:
(Sr fljjet an ber l^^öd^flen flett,
^er to)trb ixn rat^ auffbedEen.
Senn fie ed anffd ftügefi greiffen an^
@o gel^ft bod^ ©Ott ein anber ^an,
(S9 fielet in fernen ^enben.
n.
Untet ^ai^ unb ga^
tteBet (et Stiege.
© (Bott 3* bit
(eti>a^t metn ttit
fo faU 3* «it
1701. m^h.
l^ariattte in @d^ü))f^etm ; in (SvUn^ad^ getilgt.
3» (BUttbeit Cteb pnb ttn^m^
©tetg wtc ein Stigen auff
Oon Bettler s^^ten 3ttö^«W
SDett ^ani^eit Ueben$(attff4
1717. So».
9et ©toffiud 476: 3» i^afel:
%n Stxafft tonb $(t^em bir geBrij!,
S^erd auff bietoett bu ^txb\i<ff btfl.
Stuf ^ttiBeni', ^Rammet« nnh ^Raftentl^fite.
!Die grog (Baft Rammer* Rlem (Safi Hammer. IDie
Sleifc^ Rammer. Kimme Hammer* Stuben Hammer*
IDie Uaber fluben. 2)ie fpeis Hammer. Da$ Ij^in^er
Dublin.
SBatb.
©en 3ttöan3 mir ptwaljt, o S^n?
3um nuggang mir auö) CStiab befd^eer*
iReerad^.
Äier f*Iicg i4> auf biefe (ftur :
(Bott erl^alt ^rte Wie für vn^ für.
Dort fd^lief ^4^ üe witbtt ^u t
<Bott zv})(flt vm TlUt in Stitb vnb Hui),
1803. ©rüttcm
Die ffu^ntbttt? ge^^t Auf unb 5« :
3m l)imm€l iü bk tw^e tul)^
®tabel.
^anattten in ^))eB|eS.
3n |^offnutf0 Üb i* för vnb fflr
:5i9 ^i(9 icb fomm sut {yimmtl9biii)t,
1717. ©alb.
XDtv bm (RtHtt ift Wb
Unb brauAt b<»$ f&tr unb für
Sin &(|^It!ife( trdit von (Bol^
l^at er a^r l^immel^tör.
iBariante in Salb.
9u 9}en(aufett am SH^einfaS:
)Bev ein nnb an9ge(t |n bev 2:^ür,
2)cr foff bcbcnfcn ffit nnb für
2)aS nnfer $eilanb 3efn9 (C(n|l
S)ie einige 2:(ftr ^nm SeBen iß.
3tt SBpIf^alben, fip}^tnitti:
Stemmt ein Sänget, fo'toiS id^ fagtn,
2)ag er ben Stop^ ni(]^t foff anft^Iagen,
S)ie etnbe ift aKein für bie,
S)ie ben ^p))f ^ot^tragen nie.
CBott 0i!>t mel^r in einem I«0.
©ann ein gang K«igect^ttmt> uetntÄg.
3e me|>r er gibt je met^r er I^Ät
1?tt^ bleibt ÄÜaeit ein tyd)tv (Bott
' 1655. Sürid^.
71^ ßot l)ilf mir ertverben
lil^rifHi* 3U leben vnb felis 5« flerben
€l)tiillid) gelebt vnb felfg geflorben
3fJ i« genugfam pf «rben erivorben«
1769. «ieb.
Il^anonte in Srütten nnb Q^ntfelben, flargan.
81
8ei (^offmann 4S9:
C^tUd^ Xibta tvb felfg fletSeti
3fl auf Chben bo« (et^e enonben.
X)a€ 3^tn an &ttl pnb üd» M prift
Z)4mtt et aber n^ versag
&onbet (Sott sPteif cn vtfatf^ l)(ib
S«t er 3l)m <»tt4^ für froft Pitt» Wt
Oe0 (Dfene mittel fütrgefleOt- ^^^ ^^^ .^
1655. 3ürt(^.
IDenn Vltib vnb ^«ff brennte uHe ^tittt,
&0 w&t ba$ ^ol5 tti(^ I^Al^ fo treuer.
®tdtti(oii.
fd6 Weidneras 447: „3n $oIeti auff bem SAard au (Sraca»'':
Senn bcr SfJclb brcntc t»ie %ta>tt,
@o »er ba« (p() Uat% ntd^t fo t^eloet.
9^a^ »ie^( 189, Soxionten im SKettiMf ^ ^er 9fal} mit bem 3nM:
£)b9 aber an^ gtSt ber 9(etber inelr
@o gefd^etrt bo(!^ ^CSef »ie ®ott mitt.
Sei |>«ffmann 446:
@Iü(f ^at ber 9letber t>ie(,
2>enno(i^ geff^tel^t tt>a9 ber lieb ®ott ^aben tt>tK.
ed Weidneras 446: „3n Stofbd^ ein $an^))m$'':
®nb toern ber 9{eib^art nod^ fo ))tel,
€$0 gefd^ie^t bod^ »)ad (Sott ^aben koilL
Sei ^offmann 451 :
Sü^d Saub bnb (Sra9 aU a^ett>ctlt 92eib bnb $af[,
@o figen bie Aü^e befier la%.
9gt bie k>erti>anbten ©^r. a\a Mmtaa^ nnb ^ifon.
X)a$ nti9^lid) S^^t witbt btm geletff
So vetneutpetrt ber IjtiliQ (Stift
5um (tmatn leben bereit
©«€ Sttftt uerse^rtt tie 3ö5töfett*
Sobmen bei gtf(^ent|at
3m })ciftn ofen ^rr ttxübfal
75t0bitt (Bett feine finber «11/
itvt 3efa C^trifl mtl; bdm Sfut
C6fc6 4tt0 bet funken ^eUe glut.
1803. (Sgg.
iiSanante in ^üxx^ 1655.
XDer ftatf mü fvoü nnt^tbtn
tttc^uift J^iet fein iet>en
VOtt abtt l)xmstiQ iH
IDet 0eb 5« einem Zif<b
Der woljl mit ©peig bebeft
3ilt)« witb er etouift.
tPet fieiflltcb l)ungti9 ttl
X)ec fbeb su 3eru C^tlfl
3^ feinen ofnen ^rmrn
XXHtb au6) (tin &ttl ettvarmen*
Znthtntffal
mit mibutttitn^y
JOtt Un^ btin^t C>4$ tet voseliingt
Z)et &ommer t)a9 ade^ votf^ttfptin^t
Z)er l^erp^ gibt b<»0 mm ^ä) ttnt!fytt
Der Winter Ji^ilfft bM man vtt^z\)tt.
1655. Sürtd^.
IQ^gL ^innbtlber t)on ^ursbdrffer, ^amBurg 1678, 31:
^er grü^Ung erneuet
2&er Sommer erfreuet
5S>tt ^erbfiUng erme^ret
S)er SSinter berje^ret.
SDer Sr&ling firouwt bee menfd^en ^erg
t>nb tryW t>en Winter ^inberwerte
Sttc^uidt bit ütb btin^t Uub xtnb graf
mit Sru4^t^iirfeit blüy^t ant9 ba%.
*) 9it^t, au< Ux e^totli, jBb. 16. 903: »(S« ift toaB e^inti Uttb 9t(anli«e« um bie
^innl^tlber unb ^'itttnfpxü^t , bie matt l^ier auf bcn Otfm antrifft, ^ier bie Bei^nititg
»Ott einem M^cn i^^tbtlb, haß mt4 I^efonbet« anf^ta(b : Gin ^erb, mit bem <6ittterfuf e
an einem $fa]^I gcbunben, graft uml^er, fokoett e8 tl^m bev @>tri(I guMft; unten ^t ge«
fd^rie^en: Saf mi« mein l^ef^eiben Sl^eil ^^eife bal^inne^men."
Z)er Sommer btt iit dit anbtt S^tl
Sie aucb ^e$ xntnfd)en iger$ etf^iut.
Der ^rrf^ft bet iil b<t aUer (»nl
Der ^iH (Butt tPj^it 99K> ^tiffctt mofl
Damit t>er nTetifcb ergebet 0iä>
Vnb tragt itt yn fMUhtiQlid).
!Der tPitttet ifl tin grober (Bf^II
^rf bt t^itt^cren (Dfen tn He ^eU
Ca {ie^t ber menfcb n>a9 er gettiilgt
(Db t>ie &omer arbeit i3itfptü%t
JBartanten au9 gtfd^ent^al, O. Sintert^av, Büri(( 165^, ^aunta 1774.
(2)te $ell gleid^Bebeutenb mit Seucr unb S^uertlfitte« Sud^ in gan| g^anfen.
[na^ dteinmolb, ^ennelberg. 3biptiIon 65]: hinter ber ^eU = ^intev bem Ofen)»
Sie fl^ine ^räl^liiigeaeit bit iZtbtttQtwM^ erneuet
Sie mettfd^en vnb bit ttWt, bit (uft vnb (ttbt freuet
Der 6>ommer bringt l^ervor t>itl Sruc^te att$ ber (Erben
Dag tnenflben vnb bM Viel) bavcn emd^ret vottbtn*
3m igerbfl man fic^ erfreut Cr mo^t vm guten tnut(^
tOann er vm Srnc^te bringt X>nb wann btt VOtin toitb gut.
Der S^^a iü aU^uljatt, bit Uiltt nUbt geringr
5um tX>4rmen Seur t>nb Rleib tin t>nentbe|)rltc6 Sing.
SSadanttn an» U. Stamm^eint; SBoIfl^alben im ffypmitXi.
IDer 3abre9anf<inger lelt^rt bM (Dfenl^ols ^rfpalten
XDedt iunge (eut auf^ i£i$/ .^um iDfenüi^ bit Otiten»
3m ^ornung manct^er Schimpf bei Cag vnb XXad)t gefct^eben:
3nbem man ntummerei vnb Safena^^t begeifern
Z)er Xtliti ba9 3a^r erneut VHan rüttlet 5aun vnb (Batttn
Subvt Hrieger in bM Selb; bit 2lr5t btn UvanUn warten«
IDie ber verfcbloffne a!rbf4>og tritift Ofpriaenguaen
3Dem Pffanser Ijoffnung mac^tr bit Baflen aufsufttUen.
niaimonat leut vnb Vitb er<rui<f et vnb erfreut
Xrnt fc^onem S^Iumenf^mudl vnb vieler HuQbarf eit
Der Sommer tretet tin Sef^^eer bit @<baaf von tPoQen
:5erupf bit (Bin$, UÜtttd), vnb U% tin ^ranflem l}o0en*
Da fommt ber füge mofl vnb fitUtt bann bit gaff
t>nb macf^t btm XOinstt^mann bit (Burgel glatt pnb naff»
U. @tamm^eim^
u
Wtnn OUntt tl^ftn^ tftget ntH
Vnb tim lEtit etm00 Saftet UtH
VOitbt 6ie Cttgr fit ut^ergangm
Vnb t^4« Uaftev auff e^angeti.
Salb.
3n bem $aufe }ur Sinbegg, «tnem alten Soi^fifte ber Sbeln loen ^rünti^Berg.
SveibanY (S. ®xxvm 46):
Swelch man ddzec tagende begÄt
begAt er eine missetAt,
der tagende virt vergezzen,
diu missetAt wirt gemezzen.
8ei Weidnerus 205 :
SBev taufenb tugenb Begabt
fßvb t^ut nur eine miffet^at,
^er tngenb toirb aller t^ergeffen
$nb bte ^ontngenb ii^nt jugemeffen.
<SlAta>t litb pnb boffttttig hitt id) von t>ir
(D lieWfcr Jefli fut? vnt> fftr
Jl* 3eftt fo begnade midf
9tieb Bei Salb 1769» @eit 1859 getilgt
9ei ®rofflu9 4^4: ^ 9afe(: In domo tua floreat fides, intra moe-
nia taa vigeat dilectio, et spes in tarribas tais qoiescat.
3df hin ber CBlotiB, Öfen 3efttm C^ttfl
3Det fiit mein fönt) gecrttQtget 3ff*
^obmen bei Sif<^citt^<^
Der t94l^te (Slaub (allein ttff Cf^tiffum ^c& t^ut gründen/
©er vm bwd) ftinm (Cot> CCrlogt »on ffr««f ber fünben.
1673. fdüla^.
VOtt re4>t an Cl^riflum qUuH, Auf (Botte^ (ßnab tt)ttt Ijcffm^
Der l^4t t>en reiften IPeg 5«»! igimmel f<bott gettroffen.
1679. U. ^tomm^cim.
3o I^tn id) blithc $QlaubtM ^ruc^t
Keb (Bote vnb Olenf* in l?uf<^er 3tt*t
We liebe bie ift alfo feft
€^p üd^ feine wege (»etpegen (efl.
8obmen Bei S^fd^ent^al. STgg 1700.
»
D^f IM 1^ 4i^tU$ flyg^nfO^^fft,
fmntlid) litbli^, itHtjtusent firafft
&y Vctttigt aUt bmB mit ütt
&y nbulHtß Mt9 im friM»
1614« @d^(og Si^e^üotL
Sie Htnber niuttet liel^t X>n^ n>lt& ^ugltiä^ Q^litf>tt
XOitb l)itmit hti^ivftit^ VOM (Sott grltet^t/ verä^et.
«fllad^ 1673.
IDit ti)<^tita9
Die id t>y (Bott oftn Pnberlaff
(Bott üi felb &ie Uicb «tPisIicb/
Tln bit o(f l^r^t atte^ tnbtt üi)*
. 1614. €fd^Io6 Sektion.
Xl(e9 in t^c« XDelt pergel^t
Stellte liel^ olletn t^efte^t.
1660« ^'^Xix.
75i% mit rrfolst I94jg (BoU 5» &nU
$obmen Bei Sifd^entl^at
SofFHimg f>tin$t btm s^fanQutn troÜ/
Da$ er l^offt et wett)e erlogt
^Öffnung Ijcibtn^ trurige Ueut
Dae iy xoibcvumi) tprrbenb ecfroutpt
1614. @d^(og )9Q3e«itdn.
3n Itb0 Pfit) Seelen gfdr 5U (ßott teilt iSoffnttng tid)t,
VOenn menft^en^ilff ojf l>ort tpiU Üt vm laffin nidft.
1673« miaA.
t»er l^offt in (Bott'
wirb nietet 5« Spott
1679. IL etamml^ebn.
Sttr<i*tigf eit ift (Bottee avt,
Der nie feine Dinge pergeffli4> warb
©onber l>ftracbt aU Ding wol t>or/
Diefe funfl ir frafft nit verlor.
1614. ed^Iog SBe^tfon,
SÄrff^tig flug in 0<^4>en byn
(Bott in brm tl)un vnb Worten Srn*
Sifd^ent^aL
Sei biefer argen tDelt mu% einer üd^ gewahren
3n 40em feinem (C^un färft^tig s^ P^rvat^rem
1679. U. etamtnl^eim.
m
^f einem an9 bet innern @<!^M3 ^ammetikti <kf(i9genit(te M Hdtel
Clony in ^ari«:
iSBetDa^r bein (S^x, ^üet bid^ tpt 0d^nb,
(&f)x tfl füma^v bein f^'^äffi^s ^anb.
Sßtrfl bn bie f(^an|^ einmal^! t^erfed^en
00 ifi t» viml bein (S^r gefd^d^en.
OTeftgfett ift eine gute fttnflf
^vittQt by petflenbigert grogcn gunff.
Xtit 5U 9in nod? ivemg man voiU
&0nbtt ttä)tt mitttl iH bM iiU.
1614, ed^tQg SBe^ifpn,. Pd^H.
\>vad)t vnb feojfart Solt meiben fe^^r
Sie I^tingen we^er huaen iio<& e|^r
(E$ baben fc^on ^ei^e9 l^offart 9ti^ Pra<bt
matteten 5U einem armen mann gemac&t.
i769. mth Bei Salb.
©ei Weidoerus 106:
®ro6 ^fiufer auffbatuen tonb toicl SKSuter tl^nn f^eifen
S)er redete SBeg ijl, ber jitm ©ctteljiab t^ut »eifen.
Wtan^et ficfe nacl^ teicfetljttm freit
IPeld^ee in Ifttnad) gerewt:
IDann wann bM guetlein ifl perae^rt
UUbann bit Heb aucb Hl^ aufl)itU
1717. SBalb,
IPer fromm Vit (Bug mit ncbm Stifft
itin ööge 5ttng Pil fteut Pergifft
3Die 3^it ift furg brumb ^«It t>i4> TOol
ttiem«nt> weißt VOan iBt Sterben fol.
Kein arg$ tio4^ falfcb 3m {ytt^m Ir«g
Die wa^r^eit fompt iuUH ann Cag*
XDie ba9 Hvol) von ^eur 9n^ Kau^
00 vergebt tin i[ugen aud)*
SBalb*
w
(D ^Ati id^ fdttttt tin Wi^ft an ttiftt
mltfl^ Icfftt Mb tin i>tft flgrl t^
mjm maul ttthdtn ba% idf babuti)
nk in f;I Umt mb myn St^H ^^^
nit t^erbcmr«
Zuxhtntf^.
• I . . «r»,
■ I < » »
r
(Behalt in ^IScm CtiMS 9fi^ lybm
(Bfbttit ba$ btffi id in aUtm €ttu^ vnh ttitkn,
madlrt bM 9011 ^otted ^uf b (dtt (Ctät^ß! vn9 mag fcfeeibett.
1673. 8fi(ad^, $faf)Uoii.
! • - . . .
VDtnn RtrettQ i^ttt M^ett a>4ten (But 9t0 ®il^
tPtir td) bzv ttMfit in btt VOtlU ,]
IL ^tCLXOXüh^ÜUu
Setf fltt$ Hnbtün^ffiid> ^ . \
t>or ben fänbtn biU$ biäf ; ,
1Pet0ltd» fu^re btint fad^ . ./
. .1781. ^lUtLXthtaktv^ iM ^eavma.
«« ©rofflu« 474: 5« •ttf«l5
Perfer Perpetienda : l^attt PaliMÜ« PaiMiaM'
Perdara ; Pololiniiii Pr» Pietät« Patl^
(gott liebet alle Titbtt^wm^
Vtib ftput tvoi§ tt^ccit S«mn.
(BntiQt 5ur (Bfc^icRid^eit
2^rin0t ©fenfletbli^^f eit
«obmcn Bei jifd^cnf^al, ^M^ 1655.
Sttgenb ifi sttni (ea^ tn^Ud^
3n ^em ttUei; ifti umnisikb.
« fl
16«p. »Vtot;,;. j. v^:
Kttf einet au0 b<ir imtetti ^tottj ft<itmfietibett (Sksiitoet Fe« E6iel
Glany in «Port«:
O^n fonber €Vlft( ))nb tapferfeit tvttbt feHietti ffrd8e« Itilfi* 16ettit.
m
©ag tt feit» l)aw woW f^U ^^I^a^^
!D<^ tPei^ f>i ^üibtiQ fvomm vf^b^^^VL .
Dem xnann gl^oifam n«<& <E^<»ttei^^ia.,>
' » > t *
(Sin snlben ^8(C«
)Ifi bellten Steunb l^tlitg 94115 -b^ ^1^5
X>fib tl^fi(e mit Um S^vxb vni &iij0$^.
TS^v»^ Md^ Sittlidb tun vnb (tut.
eut$, in ißtJbult 9ftb l)tütwn V^nü^.
tbtiiili^ 6^ Mtn vnb fromm $tt fei»'
S^efirebe biä) ohn bett4^elf<bein.
Steu biä) au<b 4tt br$ CTad^bare t90|^l
34 4tt* btn $inb man liebet» fofl. ^ '" - '
(Bebenfe tvetttt9 feie mib b4 gebricht ' *^^"
t>oSromtt>eti|^eit ünbt m4tt l^ter tti<bt*
Äilf leibettben ttiit a4tb t>nb (Cl)4t ■
]fu4^ bem ber9 iiicl^t vetbietiet lt)4ti
3it9 ücibtn gebe b« 4tt* gettt
3ltt(^ bieg ifJ lPobltb4t POtt^eiti ifeertif.
Sr4nf IDelt »efttd) Petr4ge tiic^^t/
!Do<b fptid^ b4 nur 90it €bviütWf0iM.
ttie9 b4WPt M^:t««iiit.eiif fttirf Btt^
!D49 frommet me^cs 4ie m«t4^; ^^Mb*
ntttttb ^4nb 9ttb iget5 9ttb S4tt0 |^4lt rein
tDinft btt eilt bt49e0 tPeib^ett feim
Vtit bofeit iTlettrAett bicb t^etttoiu^
&oitf{ m6cbte e^ bic^ngiM^ sgerettn.
(Db itttti im Smt0 flebt 4lle0 W0\}1
^tin 2lugenmerf ffet^ biriben f^U. .
Pr&f 4a beiti tbuti/ el^ ee gefcbtebt
n4Cbrett britigt ©»(bmers t>n6 befferew tiic^t
QXual bid) ia nid^t mit Poritrtbeil
Pub «iferfttcbtr t9 f*4frt Vnl)tiX.
2tegietr mit @4fhnut|^ »tib Vttftmb^
TlvMt 4tt<^ gerit ntit eigtiee Ijanb.
ßdfm^a bi<!bf t9ie 4$ b$in &tmb, Ppm^
Do(b a|mt tti<^t jebe tltobe tt4(|^*
Opogenb fü btm :Biltib 4Uf €(bi^^
Sit madjt bicb 5U be^ igimmele nerbeit.
r^
: " •
1^
::j 'M.*
]fiif Segen folget Soitneitf^rrin.
Xaittft>i>enf}rei<|^e |^<»ffe bu
nitt ie^em £eb in Srieb vtib Sttl).
5ttt redeten 3eit fei ftteng vnb milb,
Vn^ fo ber Sitfflib Cbetibilb*
5 m44>t beit Seitnett nun ettt ff tib
€iott figne «a Mcf gefefen ^eitb*
1810. (Si§§.
€ity htm Mnfm nid)t ergeben
XXHlt bu ^m langet» leben*
1660. W^tfia, Skib.
nimmer leer lonb M Cag V0U .
tO)ut tveber lyb n^^ &ee(e r»cl)U
tCfyut bUng ttit gut/ t>olg mtner (el^r
3itr nik<^terteit bin loben fe|^r.
1675. S^i)>fln6en.
0tin tothct 75dm
i^at Crinfene )frt.
ffcmtU t>ertDanbt mit ber sAim ftteiKtbiatett 8Ubei|iiYl: SM^er «att^
^eiifere %xt — t9ef|l^ m^t^ogifd^ auf bie Sevteufelung be6 ret^bartigen £^er
|ncfi<fgdeutet tüirb.
(Selb 9nb (But
3fl bann fel^r quU
tPann e$ lin nianh l)at,
Z)er ee gebraud^en tl^tt»
(Memoriter).
Den IDurff mag id^ nft tvol erlj^ben
&o tan iä) Miäf btn tOein ntt mvbtn^
6(90.
Der 3Dttrft tl^ttt mi# fo l^efHg hlü^tn,
S)ai ic^d flicht lenfer mag ertragen.
i09 i<b met^r ^ngetmnfen bleib ^
Perl^Ailf i49 e^ bae Eleib pom leib.
i960. fSt^lftr (Qbs.
tttinf i* tDaffer fo rnng t<» flferben
(Crtnf 14^ KNIn^ fo nm6 i^ derber ben*
711$ »Oft bem tOaffer 0«r geflottem « '
ifi6(^» fE&^Ur 4S%g*
Vftvianten Ibei iE^offmattn 460«
•^»9^^»— ^"p^^^"^^^**
3* 3f 1^»^ Mnfl^ M 5«tt ge?« twi
7ld)t XDtniQ, wet0 te^^Hett fWi;
Otuml» l)ab idf eilten gttteti Vttfft^
Wtt b4^t^y 8M xotnis (Bnth*
1660. mfia.
9el ^offmann:
9df eff trtttC bnb Bin gebnfbig
SSad i(^ ntd^t Beaa^len Yann ba9 Me^ i^ f<^M^ • -
(SbenbafelBfl S^ottante t>on 1630. Unb:
3(1^ Bin frcmB bnb gebnibtg > ' '
«reiB aÄcn ©ürt^en fd^ufeig,
^ott ))er(etB ntiv (ongtö 8eBei
3(1^ bevBoff deinem nid^t^ p geBen.
Hingfitinisfrtt
3<& ttinf t>nb l)ab eilten (eichten Xtl^ .
(DB icft fdS^oit fomttt »m (>4B »nb (QntJ^
Pnb 5le^ no4^ mag sum ttanb tt§5iel^en
Wer nii^to ^«t b«rff fein H^ttBet iPlielf^n.
XM^t9 ^«Bett ifl tul^toig»
XDei( ii^ petfoffen t^a^ meiit ^attg
&o fHlt mir i^Qt feilt X)ieB nickte braug.
€0 mag eevBrantien/ gar eiitfaQen
aittg i* t>o4> ni4^t0 batan Be5alen.
»ei Weidnenis 260:'
SD'^ad^t nad^ fettn. tob ein dild^ttg 2:e{lantent
3* l^«B mein 2teBBvrg gar t>erf<>ffen
Pnb fan ieQ uf ben <gtir&ft ni^täs J^feit .
!Do4^ ^aB t>cn Port^eil i<b ^«rBei
Dag i<l^ v<m IfCbittn mfy hm ftty*
1660. J»^
• Jlommt l^er % :5aun>em vnb {^idtt
t>ertrinf et tPiefett Mtfr Itefsrr*
.<
st
C$ ttelN^t fo lanQ t$ mag.
Cttftig i4 t4^ ttod^ (Be(t$ gern«
IC|^ i4^ tndff 6of tPttt sar vtrstlMrefi
IPtrt mir ^4$ ffiüd wm anbtt$ hfd^tttn^
leia »«to, crgg.
^ C&0W^^rot 9iib Sitten tOetn
194« fan auff dtbtn btffttt ftin.
Sei ^offhtann 459:
' Gotted SBort biib geftmben 8etB
(Etn metd^e9 9ett ))nb ein fd^Sttt« SBeib
Sngatif^ ®oIb t)nb r(etntf(]^en Sdn
Ger boS ^at, wag »ol (u^g fein.
•» •
SM Weidoeras 845:
9b<im0 li^ tnb re^en fafft.
^tiox\t be9 trafen S^td bon {^o^enioOenu
C« ifl »ae0 iCitel
Uffert nur 3 Stuf aUem
^öbfd^e Xnig^btn guter tvein
Unb eitt t>oaer 75iUtU
^ob i<t^ bie fo bin i<b firot)
nnb &pttd^ au<& tpie SaUmo
le« ift «He« rttel.
1814. eigg.
Vtät Jhs^xtXbnn^ M ^otecbialen:
n^U ^atoib lam W9 fLlitt, fang er fromme ^falter'' — nnb bei iftbtfd^*
fcentfd^en: „Sie ®(!^(oome ä)2ee(e(!^ ^tte§ mitgemacht l^at, (at er gefagt: ^Ret
«ebell " (Hakkol habel =r tlM ijl (Sitelteit).
9ha ®eiB f^ri^tr
Ciroii tintm Xüann
U.@tamm(etnu
VcUt9 VOtib btn Xilan
orrberben t^nm
1660« S^Io*
2)cr »cttlet ^pxx^U
1800. mfta.
• 1*
©jrt* tUfin ^ff tTTenfcf^en ^nn perf eirt
IDalS mancher ^et fo gf^cft 9itb ^Ul)tt
IDalS er meint fey feitte» <Blit(N«t (elfter
OWrt oft btt 8to%tm XXatttn «einer. "
16M.: St^Io*
. ■ - • '■ f
- • ~ - •
5tt ced^etit (Bel^raud) Qibt (5ott ^em HteitfifKtt ^efl VOtin^
Drum foQ er nic^t Hn 9erfof{%tter Si»4ftt$ füii. .
1636. 9^eer(4.
3m Krieg t>n^ Streit
*«lt bapferfeit-
1679. U.etammtfäitt.
XDan Md^ &e$ Itriesee mad)t
IDeifi futtert ^etgt »erlaffen
Kanft t>tt teilt S^fluc^t nar
3tt ^tinem l^iUnb fajfen.
tOan bM Hrie|t9fl|^t9ert blutig iil
Pnb bitlt te« balb iene » fWgt
(Dpfttt tu (5ott e»eel »itt lebe»
!Di<& tvirt (Botte« rd[^ti:g vmgeben«
1799, 24trfeiUj^
?f<b $erbri4^ be^ feiitbee tiD^ffeit
Vnb nimm i\;)m ^cn ßct^m Hlutl^
H4<^e ba0 pergoffne blut
nimm t9eg tie pertiente ftrirffen
Saue VOM ba liegt »er^jert ^ .. . r
aid)t auf w«0 ifl vmgefeljrt
üaff teil «Wen §rie^en bm^en
:5ringe t^e perwuffe lanb
tDieterum in guten Staut* j;
1799. ^urBentlM* -
»^^^^•»«■i
^^
^
@d^Ud)t Äin Titünis 1315.
Untttwalbtn t)at im Stteiten
Semen mutf) vn\> Capffirf ett
Qd)on ht^mgt V0t alten S^ttn ' ' '
R«m 5ttm beflen ii<kn^ bereit
3Ctt* am »cunlö fJ* fo gwel^ret
^ag ee fdn lob fe^jr vetmel^ret»
64^Ia4^ am tnorgoürten 1345« ^r
tUie am OTouengatten tott
©apfer c^n Ht Setn^e geltet
00 bM woW i>on liefern ©I^Pt '
tDnfer gan^ee Voterlanbe
tCHrtt genennet obne 64^anbe.
OTotbna*t in Suri* 1350.
(Dft bet ^immel t)at be5ett0et
Z)a$ et 5«u^<& f<^rmen t^oa
öonbetbatJ fl* bat erattget
3n bee mou^tw*t wiin^eruiollf
£)a ee Ittfhg Ijat gett&Qet ^ti
!Die S^inb Ht ei angefuHet*
6*Ia*t 5« Cet^wyl 1351.
Sud* btUi* lottwen f\ä)ttt
3n bem panner bae bet? Stnb
3tt entfäbtren nte betulyret
iliwtnl)tt^m brintten ßnb/
IDae ma*t l^eteog 2libtre*t tr«tt«n
75y Ztttoyt vnb vor bm tnautren:
Sempa^er 0*ia*t 1386.
tttcetn wie e« fonne H^en
»Peigt Sempa* pnb butlig ^ole
©a ber Seinb mttgt pnberligen
(Db er glei* fr flarf tt>nb flol^/
(Blei* wol ei t^en S^J^en liebet
Pnb il^m Mm X>orf*ttb giebet.
SdAwftt »» WiftHriSSS.
(EHatus «iTOpermtbi! etpffc^rt .
Selöenber^m wer grtwrrt, , /
Set mannljafte nßfete<©tcett
•ymiutfoxt fdn lob tKcjdjrt
00 lattg 0)8 ft« {Stäctiifa? fte|jet.
S» lipptiiseaec Krieg mit bem 3(tt 1405.
appensfcft t«gt ß* ni*t poänn
©t «e glei* >ae trstt Ort. ,
©et Mppt wo« (0 pw&t* 3o4»n :
VHt tB ltU% paa t>iat fow ; .
Von t>cc KpvKfQtBnr Stnfidjen ..:
ntugt et blutttg bintveg wst^u.'
S*l«*t 3U naricj;' 1*7*.
»nftl tff »or langen Seiten
Oim weit berÄmte ©tabt
©efftet au* im Hrieg vnh &tctitttn
^ettenmatl) ecmiefen Ijat
IDie bie Mauwen martis Hnabm '■■■■-
Bei riaiicj' ecfaftte« lnit>«i. -
6*[a*t bti mutten 1*78.
Styfn
©et
<D)«t
Warn
OD« ;
^foAt poe 3nkg U78,
Vty fol man lot« ßigeK
C«9 f» S« iwni ©*wieetpunt>t
(Blei* bo» etÖ :ftat beygeteagt«
6o bann «Ht mit ooBem tQimb , '
»en*»e »n> 3iiMg EiHiM melbm
tl>te geffnttCD fim^tli>$it.
#
r-.i.
*: I >'t.
ertreit am e4w#^n«od^
Von btn &ä)voi^tn bm^ bm M^tin
Do* ntMt femeit mutb wol f eniiet,
»« ^«f Seilte btn l)al% mugt f^eiigeit.
X)orff«*et S*l«*t 1499.
©olotfttttff por Mm pranget
aber obite falf* pnb flolg
»11 t>em altrit I>uiibe l^Anget/
©om«* t>nt> ba$ S^rubec^ole
a^ttnrif tl^neit attitbf*aft gelten
ÖWe r« t^alff nacft «I[)reii ütcbtn.
i • ^■.
H.
ins. emad^.
mnb elter in (Bere^tigfeit
Pitfr jNlit in jlfter Srtbe|i05rtt.
.f» ««* ^« 35e»tfe J« btm a:itelbilb toon: (Jonrab 3«ci?cr, Uxtt öe-
WreAttUg bet mft miHbttü^mittt mm Sfltfd^. 1764
© Hleitf* ^Ah adbt
eo oft t$ mi<$dbt
701 5ett NtTÄd^;
.' 4t
©l^ne 3äutfieit fliegt bie äeit
3mmer na* t>cr «tt>tgf fit .
iöarb*
Wn eittcr @eimcnu^>r in Sl^un:
S>ie ietjige ©taufe bnb ba9 ^tftti^ ©lud
«<Ht^dJt IJin in enum Ku^eo^ßd.
«ei ®»ffltt« 413: ^911 «ofef: >Sab Horfegfe suanni templi«:
Ipse rnotuor fecam^ reputa q^am cobcüa nostra
T«»pora praetereaat vitae.
^
8ei m^i. im
eo ge^tbie SÄ -^i
gut ©uigfelt.
^t-^f—^m
92ad^ einem ^ird^enUebe ber Gräfin SubSmttta (Sttfal^et^a ^en Sd^UMrqbttrg«
«itbülflabt 1640— 1672. >
dn einem 3iinmetmann«f^tu(^ Bei ?[n(ag bed i)>^eübane9 am imtcrB doOe«
ginm an 9afe(, gelten am 21« 9[^rU 1860: •
3)ic 3c^t fic^t ^^^f ^^ 2;ob fommt ^et, . ^
2Bie immerju ^inab in'« iWcer , .^
2)ort nnten fliegt ber grüne Sil^etn: //
geJl:.<Aer |le^ bieß $au6 bon @tein^
Unb banfbar nur )n t^m l^inanf
9(t(f immer neuer ^tHm (auf.
Qiin @inngebi^t toon Sogau:
SCn toirb ge^fen alle Sufl, auf loirb l^Sren aQe9 ^agen,
SBann bie U^ren in ber ^ett alle loerben gleiche f^Iagen^ .
• • • • , • t
^nf ber 4^att6orge!.
3Dte mufitf aütin
IPen fünft XXid^t^ Wfliä) wiU ftin.
176|» SBttIb*
lP(i9 f arm ^^ auff 0ttbtn
(Belüget mer tsm^iti
^l6 fttgee <Bef4n0.
lOa^ CtrtM von l)tvi^tn
Se^cnbet tte f<&mett5en
1762. ©atb.
%n\ einem I3annpab-
0t»6/ßrtt^ 4iif mbi geft 0>4tjiriebft,
3i 0efA»Mn^ 1^0^ B^ &4l^ tote&c^r
24«1rent^aL
Sin tthmerttngfUtfttt «tf hm Sh^ ftSlt.
emOM eitb, bie 9lot(f einer Familie auf fxniiUtxmJidbt, mit ber
S)ei»tfc: ^en ma^ ber not^ ein <Snb. 3"^ ®egenbt(b, bie. QCTeltitng ber
Somilie is blfi^enbem <2^ntefe(b: (Srtenne, bag ein ®ott i{l. '^
34^ nimm Me 5^^er/ uttb seiAtte 9hH
ffitt Denfitta^I 9on ^er ti^üttn Seit
XDa$ stt ttttfret 5^t 0rf<6e|^rn. '^ '
3<» ffell mtr bit Unth n 0« fär, - [-
3Dte Ufllt^^ gelten fit Reifte tthiit, ;
Z)e9 t(»etfb0 tttt^ üudf XHotstw fHäj, ' '^
5tt 1^00«! 6ii|>i»et» o^er 8rä&*
3()re HUibtt v^ttn stsgeHAt/
P0fi wffd^ id> mafi fdfttibtn nidit,
J^t Mb n 0ftt t>t9 Cotff Wb
nift e^HKet^cfi ifi er ongefUlt
iet[l4^ 9er<bt9ttarn an Seiften mb (BHi^t,
Z)4i matt fle 9<ift f ettttet m'd^/
t>ie(e toiirben audf gef^ifen
mit 8t&tt(fti <Bt<>0 au0 ^eit tViel^tt
3ht tnasett n>mt> bav<m tninittt,
Vonftinti^ Otbtmn^ a^tfä^tt. -
tPer f> btn Olagett oetbetbet bot/
3Der ift beit viel unb voivb tiic&t fattr t
^d^ Sa^ntätn iffu matt be^gCeicf^ett«
&o viel matt ttur l)at fe^ett rd)let<bett/
3lu<6 folct^e tic feilte ^<ltt»ietit ^tteit
XOutbtn 5U eitiei; f^ei9 geföttett
Uitt f anittteti auäi 0^1» tveitem leöt^«
Utt^ I^euf4>tett ^ärr (BtbifpftlHiit,
Der ^utt0er ttat^m tfl^aitd^em feitie Kcoftf :
iDer Cob ^at maitcbeit l)ttiseraft*
Detttt ift Uftfer (Btmtinb voit Hitn
neutt ttttb XXtxtn^iq itidbth H^abin,
Die 0ri(}e 3«^^^ tt^t tIT4fttter fittb/
tPettig tOetbetT/ t)aft feilte Kint>. ' ;
C^bem tpac iä) ein 5ttnmetmaitit,
IDeC' matf <^et (Battuttg f4mafttltt fonit^
Uttb Ht iäi Seit tcit gottseit- 3ttmer
Siit Ktbeit tvär mit feifteit Sttmttteti
•I .
3e«l # M«,l^it{>ii>crt mir «et^NMiarn
/
Dfitn mtiii tl^itt niemanb me^r v^tlangeti*,
Stum i<^ bey mtimm Wtbiha)tiist
•' (ttt^ feinen webe Me t<^ fcbwiae*
Cfhn i^ por anbetn IDebern au«
' 3inmer l^«be i^rn im t^au«.
trnt ^m (Beft 4^ sU: t<m hdcIScr i^ltflfirr
tln^ tl)iti ^Alür vm%tntki ^hfanfft
Sin Pftotb b4g 5tmU4> W4C ucrmifi^ .
Der Prei9 i8.04^iPin0 i9«
3* e« war fo groge CTotIb/
3Da0 man Ptf^tnmt vafi fein brob
3(6 fAitff 4tt(6 bro^ t^iig 5iem(i^ l^itr/
Sin Pfunt>/ unb 5<^( 5 bo^n bafüov .
Z)4 ba<t^te i<6 bci^ fol4^eit Sad^eni -
tOa$ wif (^er arme €^piitner m^kdmt^f • ?
üt tnn% ein fon^e tPoc&e (pintm
tPenn er n>il ein Pfitn^ lOlt^l ,p$tHmmr
Den «e« oom 04^neBer |)4t ein Jtreu^er/
fl^rbarm bid) il^tv ^er armen f^^me^»
3(6 ^offe ^ag att<f^ mand^er (C^mft .
mit bem te9 :6i{^ntt§ ^Hn ift,
(Ben Fimmel l^i^ auf He 6dnt> ^
Unb bitt ^err mof^ ^er n0t(^fi^.lEff^n '
(Sin ®to(fenf^nt(^ auiS fBfilfttngen lautete: ' ^ ^
1817 t<9 Belamtne einen @))a(t
2)a ber fernen 46 ©ulben galt.
CKn ^an9f)>rn4 in 9HcDe«DeAiti8cit : .
S^ied ]^an9 tDw gebaut bet <Sle{l(iftr
SDa ber SMtt Sttmt» istevftg d^nlbear jgaft» •; .;
S)er @anm fSein ^mtbett (änfben ^a^r«
^xt9(.^aif,\m iBi7tux 9ti^x.
(Sin Ofettf)>md^ in ßigg unb ^tabel:
Wan ba(!t in mtnem eingemetbt
%9x 9tetd^ unb 9rm o^n Ui}terfti^etb .
9tt9 tDtffem nte^I ein gutes biet
3tit ptfung in ber iuttger«not»
3m fftQXffyan9 su förntttt^ttv (m^ Stell a« a. O, 3. 07):
2)er Ofen nwtb gcnift«!^ füvitoa^r ^
^a man )aft.lAS 9ii|r.
*« ein SüHtt'Äcrwen wr^fl. i«ft ' l- ' '.
im fftr r e><imtt fEhitt iDfltt^ »eHill
9^# )^b )»ter}tg 9fimb tnb ti»^ biefimi^i ' - ^
®tt« t^ ertwmcn bidj o ^.' •
!^n l^ol^r tPftr g« ^o<!^ im 9i{i,
S9le(((^ t4 aud^ nt^ ofit $rfa4 tnelb.
SDann )ttHin|id d^ulben bat SHaftp; f|aß^ . -« ^
O ®ott, au9 (S^naben tuid (t^Mt* . . . • ,; : :t
•» ■'
3it bet ^«lilaffammet«
an Sanb unb ®ett
Der ntettfc^ in srogen Siorgm GtidS^t
Poraug i9att er gen fc^laffi^n gal^t
S^i? (Bot t* Wt nxwb t>tt f&t xtii^ '•
So mag i4> Waffi^ti ßcbnrlt^^»
■t . i
• » j'
4. iil ' S .'•
''■ 1 • -
3* 0eSNt f let öen f<|^l4ffen itt
i;)er üb (Bot t9on mitt l^ätet <in«
<40 bitten ütngßl l»e]7 mit bleiNit ; r-
t>nb immer wn mtin HU ^t^n^ "
Üa9 in b4t| Pitglud?. pon mir tvfßm .,
Huf mi^ onb 4fle Sx<>tnmn fe^ft ,
00 f(6(4ff i4^ ü^nftAn^ (Botte? I^ti
Der 4tt(6 im Gekläff mir QuXfi» il^ut ., .
0tt4^et 5ttm erf{en ba« Het4^ (Bottee^ fo ipcr^cn
eud» btege/Qinge aQe^in$iist^4ii tpeeben; &tit
beffen (Se^tttnet t9a$ broJ»en i& m4)t b^ffer^ :pa9
;'.'??ff Arbeit ift/ bulbet eirtaitbcr pitb pergebe
ie eiw bttn anbttn gleichwie €\)tiiimf Pnb yy/^ , '
bit%t$ aUed aber iß bitlitbt, bie ^o. M t^^
banb ber PoPf^^mmen^ttf 0oU ber^err ifier^
meiere eucb vnb laffe eucb an ber Utebe (Begeti
' tittoubtr m^ <8e§<ti ieber mann iber^lfRg ' '>^ ' >
werben/ bit (Rnabt vnftt9 ^errn 3erftC|M(Ü- t
firfimtitriiit4)t4(miAm<n.. ; 5
. Änonou.
(„®Ufe* 4)tn0c". bialcltifd^ für: bte; änbern).
ttbtt t^AUti ^tt in ^c^nem igaitfe üel^ft o^i^r
«d ©rofPttö 478: 3^ l^d:
Guncta diei repirtes acta.
Acta diei cuücta revolv«.
2)en<i tote ]|a{l g(ebt int nteb^rgett^ .
2;tad^t tote 'toitt leben im aufffan. '
V . *••
tPenii i* jß:^ tPte fcbon
tPeig t>ttt> Ho^rt We Moffeft^ffeftn .
©0 0e{>jeiit t* tOetß t>nt» Äol^t
3(7 mcitt 75tmtiQam vn^ (Sott.
1755, «dtrnio.
• r^
3n einem Ihrmt} Iwn dlofen. ^gl. ®en. 49. 12 ttnb ^o^t Sieb @aL 5« 10.
»et gr. «ein^atb, Cren^* \>nh Swjlf^ieöef 1602:
®Icid^ toie O '©eet beitt «rSutigam
3|l toeig tonb tot^ gti f(3(>atoen an
ffieig, toeit <gr ijjfrte (SÜnbeii, '
»ot^ »eil erb« getitten M,
@o mng bte ^aut ttu^ ih bfer JC^ot '
,. ., @etn toeiß'tonbTotl^ g« Pnben. '"' ''** '
» I « t
" >M
:/■ .;,?r f' .,;. -VT
>i
^ ^ ©Äi er4>tafgeina(|) bimt miibtm im,
"-' iD {yttt, btt &ünbtH SdbUf vcttttib.
' Mebirtoeningen,
3n SJeeta^t ' y t
©Ät't^ecfe mxüi gu redetet Seit' ' ' • '
»& mir ben rtlaf ber @ünb tocgtrciB/ ■ ' ^
«et WeidÄeraa-174: »UkeU^M^m^Xß 4<<te,bi*o.eer6 über fein
®Wbett 0efdSwi*eÄ"^ . , :
Ut somnus mortis sic-lecitid imagb ^«pUIthri.
S)er @d^Iaff ben Zot Ulht bor, bad )i9ett bie 2:ob^«|aben,.,
2)rnmB aKaeit toacfer |e^, ha^ bn nid^t Idtnji in fd^otben. ' ^
Vt»
9ei Orofflni 478: 9n 9afe(: »lo conclavibiu et cobieulis«:
fBa6f anff ium Seben ko&rtber <S(^n^
Cmn Christo sarge et ambola.
>
Ck^taff t9a<!^ «tit Gott
ttttfl ni^ }ti f^ott
fl&a(ff ba| bit ruH^/
9tn^to bag bn koa^ell.
PervigilaDdum dormitoro,
Vigilaturo dormieodam*
• « • t ...
(M) in M^ Viimmttltin, bM fti bit al9 tin Fimmel/
ibcitin bu l&ftn foUÜ Vu<i) Htm 9lt^ betr«4D^ ::/.
Tbtwtintn btint &ünb 1S>n^. Utntn bii WtU t>et«(^trn*
la^Sf ^Mtten.
eebfl^ton ^vcaA, Über faeetl :
fi^Ut bn Gott betten f|)«t i9iib; frse
Gang in bin ftammer^ ffüg bie sne
9tfo lob mit ^etmltd^em gbet
l^cn, ber oQ S)ing gfci^affen l^ett
»
. /■
•■y
Af •{
s> « • . .-
«
• «
:.,; • ,'-i ' ''• < w, »
.f.t
m.
^i' ,' ... .:.»?
U?eir U?fitt pnb lOeibrr met^ett ma^
'^" t)etr wüf4>e Wefht Hermeir <*♦ *^' ^ '
jt.., i'; €Mf«tiB id^ mit bet treiben,
Unb tDer fein Stxtni ^^ Seibev.Mi '
2)er tofifd^ mir bkfe teibetr«]^«. .
{yitt m H$ {yam $nv Stttineftr ;
XOtt ftin (Stlb t)Cit, ge^t ^um 75vunncn.
(Memoriter).
9n 9xüh, ffyptxqtU, 1789:
SDiefed fSixxi% fiava flet^ tool^I an ber fennen^
Ser fein ge(t ni^t ^at, bev get^ ^nm Bronnen,
Wt ber färb an ber toanb
^ann id^ ni<^t fahren in ba9 Stnlonb.
9ei ®et(er ))on ^aiferSBerg, ^rot>eTbta(:
Aot bibat aut abeat.
SBer nid^t trinlen fan
@el ins ®ab 0an*
<Stn Dtelfad^ gel^drter 4>au9f)>vu(i^:
S)ie @onne fd^eint für Sine.
TlUl^m bei ber Uteifen tfl« ber 8t<itt(|^
tPer igt ottb trinft ber 5a|)U ee auc^
ttin fo(<^er (Baff Hl (ieb rmb XDttt^
Z)er flctitg 5<t^It vom er oerse^rt^
SS
XDiUil bu borgen
So f^mm mit morgen.
(MemoriUr).
«cl Weidncrus 447: „3u ?f5ffclf^«htt In eincw ^ctf Bö? ©ormb«^:
muUm t^t aebeti m%
Bmh iBtft gibt man tn^ bat be|l,
Soft i^r ober borgeOi
@o tompt über morgetu
SDann l^eut t^ ber Xa^,
2)a6 ber Strt^ ntd^t borgen mag.
Variante in SSitlUbad^, @oIot^urn.
tDiOfomm mem lieber (ßafl
tPenn fcu ptel (Rtlb im Qtdtl t)aii
IDennl^ter ^nm Stertte« iü ee fb ^er Örtt<6
Wer igt t>ft^ trifift ber $a^It baar t>$»
Salb.
&ti V0ilU0m bu frem^er (B«fl
Wann bu (Silb 3m @e<f ei ^aft
64ff bu (B«Ib fo ee« tie^ Hiber
i&4f{ bu 7itin9 fo ge^e I9ibber.
mzin (Bau mtin Stünb, iib liebe biO)
tPaiit {teigig 5tt tttfr fumft.
Den ndbiten @pru4^ ruef 3* 3«^?«^
Sorgen mug id) ale^eit fonfl
(ßet bie tvirt^fcbaft <tU0«
Varianten in @gg, ^teb 1769.
^m ®flalbenbad^ in Reiben, W^ptn^tSi:
Tltxn ^reunb x^ bitte bi^
f^erfc^one mir mit borgen
(£« ip.nid^t gut für bid^
Unb mir mad^t e9 nnt forgen.
Wtix foKt ba9 (eilten fi^toer,
Unb bir i^d lekt Gefallen;
Senn i^ mein <3elb begel^r,
@o quä(t bid^ bad bejalEiIen.
S>rttm tDiS id^ lünfttg^tn
- 2)ad borgen unthtaffen;
ffiift bu in betnem ftn
mi^ ttmn biegfattd Raffen,.
1773» Otcffingen.
@o ben! ic^, Befer i{l
j^ed greunbcd erfler ß^ni
fils mit ber 9^^^^M4<(f^ <^u(^
Siigtei^ M ®e(b )>erIoni*
9et Weidnerus 176: I>r. Martinas L«ihera3 fdgtc: Mtx Uf^ttt ber
belomt ni^t totebcY; tnb befotut etd f^ORf b«d^ nid^ fo gut; befomt ei8
aber gut, fo loerliert er bo^ einen greunb.
in4S einer feift/ btt immetbar
IVol allen leuten vtä)t t\)un tann
&0 witb et l)itt bttoittl) umfunfl
tS>enn tt mi^ legtet biefe. fünf}.
i(C0 freuet üc^ etn tPattber^moitn
tDenn er trifft tin ^t XOitUf)am att/
VO0 tPtrt t>nb tPtrttn frettni>lid) ftin
2te|)rt man am aUermeiffen ein»
34> fam eind in tin fthmU^ Unb
£)a üulfnb 0ef<t^rieben c^n ^er VPott^:
Si9 fritmm 9nt> perfcbtviegen
Pnb VOM nid)t bm Ol, bM laff lit^m.
1716. l^rütten«
t^aricmte in 9iieb 1769.
ntan fe^t üib 5^ mittag 5um effen
Vnt> i$t vnb trittst fl4) immer fM.
!Da9 befle wnrb bathty Dergeffen
(Bott t>er t>ie &pi9 gegeben |)at
1769. m^.
iyütt biib Und) niä^t in mmtnt ^att$
(Dber geb mir halb attr t^ur l^inoue
@onft mochte gott im ^immelrei«^
Strafen miä^ vnb biä^ augli^.
1769. Stieb«
Variante in Zttmotft, Slargan, nnb föctf falben, WfpmtSi. (Sbenbafelbjl:
$ütet end^ ))or 6üttb,
@o fei^t i^r ®0tte9 ^ftnb.
JltQtnttn foUcnt) viibtcn
^9 tteff Strttwb o^et Seiitb
1673. mu^.
dn ber Sttn))UYger (S^ronit bed 3« ©endbem 1617« @. 27: „Ex aequo
da omaibos:''
^xt grBgefl .2:iigenb bte ie gekoarb
3ft ©ered^ttgfett fottber faxt,
(^adi %xx^oUU9 5. Ethic. Praeclarissima omni um virtatam est /osütia.)
3n ber )@orrebe pxm @a^fenf^ege(:
&ot^ 9ied^t lein iD^ann lanit erfragen,
5S>a9 allen leisten gletd^ funbt besagen.
SBer fld^ Sted^ten« bnter^el^et,
%xa^t nid^t ti'em ju tteb ober leib ed ge^et,
Sern jn @(^aben ober jn fromme,
dmmer ben Siedeten er nad^fomme»
. 9n ®(i^n»^) (nad^ ®. Wttt^tx t). Jhionan 314):
mit mäftm bad bn @ott gefettfl^
@o 3tid^t benn ißäd^flen, »ie bier felb^
JBei ©roffins 449: 3n $a{el:
Quod tibi non vis fieri,
Alteri non facias,
Huf einer an9 ber innem ^äjftot\i {iommeuben <9Ia6materet be9 H6tel
Clany in $arid:
Stid^ter rid^t re^t
2)ann ®ott ijl ^td^ter t>nb bn nur ^ned^t.
(Sbenbadfetbe aU ^audtnfd^rift in ^ornuffen, Morgan.
%x9 bem Sobtentana auf bem $rebiger ^ird^l^of in ^afeh
IBon ©Ott oE ^ed^t gegeben finb,
^k man bie in ben ^üd^ern finbt
j^ein 3ur^ foO biefelbig Biegen,
jS)ie Sug l^affen, bie SBal^r^ lieben.
8ei ©roffiuS 489 : 3n )6afe(: i>Supra Tribunal Guriae Patav:«
Excute manus ab omni munere,
Partes patienter audi,
Benigne responde,
Juste jndica«
$6
• *
^ei ZxoU (a. a* O. 3. 65) : „ Ue6et ber 9latMaattpre )n iSHittctt^ut
(Sin iDi^annd 9leb e)^n ^^cXbt dttb,
Tlan fo( bte $art toer^5ieii beb.
»ci Seröner, granffurtcr (J^ronif 1. 264: „3n bcr großen ^aü^ftobt: '^
(Stn9 Spanns 9lebe tfl feine 9tebe
ai^an fön fle BiHtg l^Sren beebe.
Sßd (Stoffbid 494: ^n ^eibelberg:
S)te Obrtgfeit an feinet fiatt
SCnff @rben ®ott t>etorbnet l^at,
S)a| fte eint ^ben dU^t )>erfd^ff,
2)ie frommen fd^ü^, bie b($fe% flraff,
$nb baß man j^r ge^ord^ mit fiti%
Sann nur nid^t fünb ifl ftr ge^eig,
griebertc^ ber S^ierbt be« Sf^ammen« j^t
3n (EJurfürfiadJer ©odjl^eit fifet
IDen gtim^f bnb ernfi bermaßen ü%
2)a6 i^n ba9 ^old^ fSrd^tet bnb lieBt.
@oI^ 9legtment ijl (o(en6n>ä^rt,
Bol ben lent^en bend (9ott befd^ert*
9ei ©roffln« 466: 9n dafel 1611:
IRid^ten bnb tt>e)^fe 9tat]^fd^(5g geben
(Srforbert bftnnt ))nb nüd^ter (eben.
9lein ©nnffen forgt fürd Satterlanb
I3nb reid^t ber Snfd^ntb tretoe l^onb.
9ted^t ^f^ren lonb enoegen mo(
Son mir man fleißig leimen fott.
mt Srt^eil fetten gar nici^t e^I
(S8 fe^en bann gl^ört be^be X^tiL
©letd^es 9led^t t^eU mit mennigli(i^
)^nb niti^t nad^ ©unfl bad ^rt^eil f))rid^:
2)enn tt>o bu l^oftfl bnred^t ®ert($t,
SBirbt bir« gctoiff ®ott fd^cnlen nidjtt.
$et Sagner Mercar. Helvet. 51: „Sti ber €lrerid^t9fhtBe bef ferner
^at\fiavL\t9 1416:''
Juste jadicate filii hominum:
Audiatur altera pars.
$rot9erbia(: Unus testis nuUns testis, na£^ ^ufiintane Corp. jur.
civil. 1. 12. D. 22. 5 nnb 1. 9. § I. c. i. 20.
«f
t>or4tt$ ipol 5tt stwattn,
3n aUtm il^ttm tJjvm
1673. »mod^.
9a ®t0ffitt9 446: 3it «afe(:
Ne quid non e KeipuMkae
Dignitate constituatur.
vin Palatio Veronae ad imaglmem Jastitiaea 490:
Yos omnes moneo, cavete nostram
Namea laedere, «am seyera vindex.
„ 3tt <>cmBur9 " 493 :
Jostitia sine pradeotia maltam
ad fldem faciendara valet, sed
prudentia sine jastitia nihil.
tPo f>y btt Stetdfe tvol^nt
3Dte ttvLQtnb btv VOti&^tit
!Dafeli»fl bltibt aud) bct Hu^m
©«; (eckten 3DApffcrf eit
1673. m\a^.
«ei ®rofjln« 449: 3n «afel:
Experiri prias consiiio quam armis praestat
Iratus recole, qiiod nobilis ira leonis
Ib' sibi substratos se negat esse feram.
«ei droffiud 449: ^n «afel:
Initium sapientiae
Timor Domini.
3n @crmaben, O. @ngabin: Initium sapientiae Reyerentia Jeboyae.
«ei dsofflu« 493: dn «afef:
Yae tibi si praees, et non prodes. Bernh.
Concordet sermo cum yita.
Bonts nocet qui maus parcet.
«ei ®. äßet^et (a. d. O. 2. 9), ^e^ife ber ^^utpxMka 3fttid|« feH 1587:
Seer 0{6t (Set.
8ft ^ardbSrffer, ©inttbilber, 4>amBtir9 1678, 0. 82:
2)utd^ Stnnfi tonb %ltii
S)€rd lan mtb loetg
Qat ZtanA ^nb ft>etB.
3n ^ent 1741 (ton 9C. b. $aller): Christo ia Pauperibus.
3n 8erlm: Laeso et inyicto miliU^.
3n*glorcuj: Oportet misereri.
gediegen t)nt> fletben l^at iZin ünn
Vnb riifleb ß* aU btib t>a^in :
!Dei? &d)üt; r>nb yiltnfä) btt Htvhtn xoiü
(Srog a*t fy ^an^ bcib vff bM siU
UHU id) ahUffm tnetnett 0cl)ttQ.
@täfa.
* Unter einem in @tetn ge^aitevni int Slnf^Iag Itegenben ^^ü^en.
Sei Saben, ^argan:
S)ed 2:etten ^fpl, be9 Seiren 2:mib
3n aSer 3^t be9 Sanbed ^d^n^.
*ei*0wfttn8 487: Itm Seug^au« in S3enebig:
Felix ciyitas quae tempore pacis dq bello cogHat.
3nr (grimternng an bic S^xxäf^&xafibmQtx Srcito^jffajrt tjom 3a6r 1576,
in ©ttaßburg auf bem alten SBeinmaift (^d^ilberung \>, 1787, ^öa^reutl^, pag. 85,
au^ bd et^ber, <S(fäg. @agen 585):
fb^ ^ont pot in @i>te6 ^anb ^v^ ift im @))itb(^t gnannt,
^0 bie Banb mit £luater|leinen gemad^t xoax .Qtit man 1576 3ar.
3n bec 3^ ^^^ ^ ^eUnt, ®o bie ^M^er ^on 3^^^ gnennt
gfnoren in etm Za^ ^eraB mit ^aU 8ra<^teii mit i^ncn ein ^irffo in
teertet ($^U,
£er toof nod^ toann i»nb {iefi bo jn ®trp9Bnrg koov bat @<Bie6«
(Sn, ba9 fag id^ ont»ermefen ttf bev ^ntttftxü^ »at bor gegcfen^
2)ie (Sfd^Tift ifl bovan gemad^t^ Ser bo firge^t bag ec Betrod^t
fBon ba9 €^iefen marb toolent 2)omit Bring id^ ben 9itmen )nm iSnb*
&0 Jtman^ tommt in Cteu 9«^ $titb
6o n>tll id^ mal)Un naä) feitn ^^egter^»
Otelfingen*
tnä^Ie &tt hiH tin grattfatn (ZH^iet/
!Dtt l^4fl öefreffett tttifet Wer,
Den fünften \)afl im liad)m,
Dem fe4^9ten mirfl e0 aud) f<> ma^tn.
O^IottBrnd Bei loteten.
Unter bem ffinften Sefi^er oBgeBrannt. — (Sine formeS Dertoanbte «bef)>e«
tote {^dtnf(!^Tift '' i»er}et(i^nen and bev Untgegenb ))on ^^tmont (&U\ft9 3a^ret«
^efte 1801.
9(uf bem S^TOttBaum*
XDtU (Bott ^4jg bn trucfeft tDefn»
lg06. S)ieUbOTf.
Dtetl^unbett 5O0en mt<^ von f^dm^em <Drt l^iel^et
t?nb fe^as et^el^ten miO^, ob t4) toA gleie^ hin sitmlid^ fd^rmK,
ntein }fmt tfl nun^ bie Crmbcn att05tt^i^<^f^
Der (teb (Bott ii^on reiche l^erbfie fd^teten.
S)tcl0bw:f.
tPenninei^ vnb l^aff brennten wie bw S^ur
Bo r»&tct> bit Hot^ien nid)t fo Ü)tm.
MmtanQ.
Sn miion 1744:
ffienn S^icib tonb ©äff t^ät Brennen ttjie geutper,
S&r Sotten t>nb dffen nid^t ^atBer fo tl^eur.
)Bgt ben «»enoahbten Ofenf))rud^ ant <StaQtfon, @. 31.
ißatiante in OetUlon, 9argan«
eo
XOtnn «n febee b^fe Tttaul
lEttt S^loff mittSt anglegt totthtn,
IDit htHt Xittift auf (ttbcn.
aKour*
93nititieti*
9et ®roffiu9 486: „3n ber T^etoen $i>r{labt ^afeld:"
VoM «rVnn bringt Vnö Da« Waffer faLt,
2)anntt (^tt teut^ ))ttb l^e^ erhalt
^ad braud^ mt^v, bann bie jlarfen Xxand,
<^ag nmb bie gaab @ott lob tnb j^antf.
iS^rifiu« ^at ton« ein Saffer geben,
SBer batoon trincft, iDtrbt etoig UUn.
eetn gSttUfi^« S3oi:t ba« faff tonb (e^r,
@o toirbt bid^ bärfien nimmennel^r.
(S>te 3al^va<^(( be« erflen S^erfe« = 1576.)
(Sil) btintn tPeg
7lufttd9tttn &Uq,
84l)r fort vnb leib,
titoQ feilten Hei^*
»et l^<J>ff auf iBott
3ti aöet not^,
23eftt(b (Bott0 Saug M0 vor bit i^
D« «Pttff ^it ^nbtn 3tfum thtiü,
Det; ^eift {^tlftt (Botl ifi,
1755« 9anma.
((Boü, l^ebraifd^: $eilanb.)
^eei Groffin« 408: 3n 8afel 1596:
Sei (S^rifhmi liebt, ge^t in fein f^ang :
föcr (E^rifhtm ^agt, ber bleibt gas aug.
(D tltatirt tnuotetr (Pottea S^ß
A4I» in beiner Auot n)a9 id) uberf^eU«
1410. JDictüott.
1419 aud^ int @t. $eter nnb granmün{let in 3^4-
1511. «rütten*
^i(f inn ntatt«/ wer im^ bit/
1485« SeMtotf. 1433 im @t $eter.
Festa colo
DefuDctos plaDgo
Fulgura frango.
1705. 2)iettfim.
3n ®d^aff (aufen 1486: Vivos yoco, moriuosplango, fulgura frango ;
lei Baratt, Mercur. Helv. 137 überfe^t: S>ie leBcnbtgt brftff id^, bie 2:i)bte
IbeKag id^, ben S)onner bn(!^ id^.
9tt f^cif^tat (bei SBagttet 150): Colo verum Deum, Plebem voco
et eoDgrego elerum, Divos adoro, festa decoro, defuiictos ploro,
Pestem daemonefsque fugo.
3n ^(^aff^aufen 1604: Zelo fasa bono, campanis priscis consono,
lux post lenebras exnperasset atras. Fulgura non frango, uec plaugo
morte peremios.
9n 92orb6aufeti an ber SBafferglode ber 4. 9(afiud{it(^e (bei jftnberbatet,
S^rcngebfid^tnig 1724, @. 11): Sabbala pango, funera plango, noxia
fraogo, excito lentos, paco cruentos, dissipo ventos.
Uebet Sei^e unb Saufe ber (3loätn j^inben»ater a. a* O. : Solent cam-
panae, quod loeo rationis addit Cardmalis Bona, benedictione Episco-
pali sanctique olei nuctione apud Romanenses consecrari, et quidem
hac formula: Gonsecretur et sanctificetur Domine Signum istud. In
nomine Patris et F. et Sp. sancti. Pax tibi. Assignantnr porro
snsceptores et sancti sanctaeve, aut ejus qui donavit nomen imponi-
tur, atque sie lotae aquae cum Trinitatis invocatione, chrismate^
sale et sputo inunctae llnteo speciali forma abstersae, exorcisatae
ete. Gampanae virtutes tribuuntur variae. Ac novae ac magicae vere
superstltioni hnic Garolus M. cujus aevo videtnr inaluisse grayi in-
terdicto obviam ivK, unde et merito in Ecclesiis Protestantium ea
est abrogata.
9n ®<:^aff^anfen 1486 : Ofanna ^cig td^ , im 9^amen ®otte6 toaxb \^,
feiger toon 9afe( goff mid^.
3m StUftt9 Romainmotier (bed 9{omanu6 SO^nfler) im $t, SQSaabt (bei
YuUiemin 104): L*an 1412 fut falte Mari qui chante bient et me fit
faire Messire Jeban de Seissel Priour de Romainmotier; cny Diea
douit faire chouse qui seit au profit dont corps et aut salut de Tasme.
Z)a$ Üb vttttib mit mintm fS^l
IDit fd^iblidftn XOttUt Hegen VOinb
Vf Sergen vnb in CaI.
•1447. @tatti(ext.
}[n betn Cufel n^iU i4) mi^ redten
Xftit btv l)ilf (Dotte0 aUt tPetter serbret^en.
1483. SD?etmen{ietten. 1511 m Sangett unb U|ler«
Polsor pro Signis
Missa popalaris et ignis.
1262 im Sfixx^ €N»gtnfifl|ter.
Iftüx Vi9^ ^anbfd^ciftli^ in bcm „&U>ätnf>üi^'* bet ^üv^n etobtlUlItottRf.
(Sin ^(ofterreim (nad^ Stod^^ot) ^leman. Ainbertteb 63): Aes ego cam-
panum nanqaam pronuntio vanum: ignem vel festam, bellam vel
fanas honestam. ^ei @tia9 %xit, iSBefti^retBung be9 SD'^ünflet ®eBSube6 itt
Utm 1766, @. 45: Flos ego campaaa nuQquam denaacio vana, bel-
lam vel festam, flammam vel funas honestam.
3ii ©CHI 1611, an bcr größten, 203 Rentner \äftottm ®Udt im Wtünfttt
(bei SBagner 49) :
Diyoram vanis seryivi caltibqs olim
Scilicet sie voloit coeca ^saperstitia.
At nunc GhrisCe tao servirc anias honori,
Vera fides, Pietas , relligioque jubent.
2lU0 ^ie t>n^ S^^^ ^in iä) Qtfloffcti,
Xttoti^ Swß^^ ^^n 5ivid) t)at mid^ segpffen.
1658. äoüilcn;
and^ in ^Ibidrieben, ^ebingen, JInonan, ©daueren, @eebad^, Si^Iingea»
S)icfcf6c gormel in Ulm 1644 (bei gntf 46), in gronffurt c. 3Ä. 1706
(bei Scrsncr, (Sbronif 273). 3n Ulm 1549 (bei grid 45): 3n Ootte« Ü^omen
bin ^efloffen, @tefen gür{i Don Ulm ^at mid^ gegoffen« 3n Saufanne an einer
1674 ))om SatsjIrabI gefd^mol^enen ©lodfe (nad^ Vulliemin 1. 99):
Nqper fusa fui demisso coelitus igni
Nova iterom fandor sacra sooare Valens.
fß^n Yalliemin überfe^t:
Ma forme qae j'avais par la flamme perdae
M'a derecbef ^t^ par la flamme rendue.
fit
(Sine Ktt $^öni| unter ben ^Udm; ba9 ^ifü^ptt ba^et SBereinfHinmenb
mit ber ^eox\t, bie aud^ bad gilrflent^mn 4>o^ol^e }u b«m Oilbe be9 !p^9m;c
tn*8 i!!l^)>en aufnal^m: In flammiB nvorior, ex flaounis oBior.
Hin Mt &ptua)W0tt ba$ iuttt ün
Setr guten JDingitn btu fonb fyu*
Ulfo btty (Blodtn in tim 3<^^
Stin (Bmtinb 51t &d)lmtn fu^ hitl)At
Von iütidt am btv n>ttt\)tn Qtabt
^ett Peter ^uglt bie soflTm l)<iU 1628.
Cv
fyUt witb r^ttxüoljtt bM (Brabgefcf^itt
lD<tntit voitb une anih ^ittft ein (Utah segro^en.
tt>ot)( aUbann Uefetr biv unb mit
XDtnn tx>iv ftete fcomm xmb gut Qtianbtlt l)abm.
1814. Otelflngen.
IDU vov mit Qftyn, btv tob gma^t ^at
XDit i^ U^t bin au btef^t &tatt :
Tllfo bu wttbtn voivH augleic^»
!Dte 6>ee( bit lebt int igintmelreidi^*
1625. Uffer.
3n 9{orb^aufen 1626 (bei Atnbertoater 121):
D i^r iD^enfc^en, betra<!^t eben
^9 lobten in eurem UUn;
S>eun toie t^r fet^b, fo maren toir,
^nh ti>ie tt>ir fet^n, fo tt>erbet i^r.
(Sbenbafelbfl (bei ^inbettoatec Nordhausa illastris, SSoIfenbüttel 1715,
0. .13):
Sta Vialor, aadi, dam Te alloquor
Et disce, sed a mortuo:
Nosse me, nosse te.
Non sam quod fai
To eris quod non es.
Tu quod es ego fui
Quod ego sum, Tu eris.
<l
lEt quoniam iiosti quis faerim,
Gogita, quid ftituras ipse sis.
Uterque pulvis, cinU^ nihil.
Vixi ot moritarus, ut vivef^m moriens.
Fae quod luum est. Abi et yale.
3n ®enf (Bei @)>ü]^n Hist. de G. 1730; Bei yalliemin 1. 18. in Goppel) :
Vixi Ol vivis
Morieris at sam mortuns
Sic Tita truditar. |
Yale Yiator et abi in Rem taam.
»ei ©rofilu« 477 : 3n ©afel:
Qais eras, quis es, quis eris?
m
IV.
XDit Hvomh iüßv vnb Pandft
Pn^ {inb bod) aü ttut fttmbbt (Beft
t?itb t)« witr foUenb ewig fb
1D« l^auwen^ voit garts wenig im
i^ananten in SBaft) 1737, C^tgg, ZnxUni^at, ^nonau 1734, auf einer au9
bet innern ©(^koet) flammenben (Glasmalerei im Hdtel Glany in ^axx9 unb
ol9 9)l0tto gebrandet in einer ,, 9{ed^nung ü(er t>a9 \>on grunb ang tteiieriatt^te
$farr<* bnb ©(^nl^aug au 2)egerfe(ben in ber ©raafffd^afft i^oben 1654'' (im
borttgen ^farrar^it)):
SBir battb>en auff ®:ben ^euger be{l
$nb ftnb boc^ att nur frembbe (B&%
fßnh ha n^ir foUen e^toig f^n
S>a trati^tet manä^tx feiten l^in.
8ei 9lie^I 188. i^ei $offmann 448,
^ei Kuffeg fCnsetger 1833. Sp. 48 (ol6gebrudt in SB. nci(kxna^tt, beut«
f^e9 Sefebud^ 1. 836) bie Raffung au9 bem XI Y. dfal^rl^nnbevt:
Wir stn hie geste,
ende bihi^eii groesse veste:
mich i^aodert dat wir neit müren
dan wir 6weclich solen düren.
^ter bleiben XOit nid)t lange
(Beljeit 3mmer am t>nb tin
Pnget XOoljnnnQ ifl im l^immtl
Z)4 wir werben ewig fein*
2)cn 17. iWai 1743. 5ln Äfeinjogg« *au« in aBcrraetfd^tt)iL
i^ariante in @narba im U.(Sngabin«
Da$ t5«tt$ bM fte^t in (0otte6 })anb
Jn Hufftfon wirb e^ genannt
XDit hauen t)&u((tt vnb pal&Ht
t>nt> Ünb t)o<t> nocb frembe Bne^^te
t?nb wenn$ wir woUtn^Hwithtn
00 UtQtn wir nieder pnb ^tthtn.
> 1729. 9lufflfotu
3n et&ttm:
(36 t|l fein üRenfd^ tof ber SBe(t
2)er niti^t jlreBt nad^ ($ut \>nh (Selb,
^nb ttenn er9 txto\x%
@o liet er niebcr tonb jlirBt.
i^arianten oud bem XY. ^al^rl^unbert Bei ^]^tt(bmQ, ^ts^^ltx €^. 412.
IBxa^nx 2. 33i. %. fetter, dte gute @<j^tt>&nfe 61. ^. SBa<feniage( 1. 1027:
SEßtr {heben auf (Srben na(i^ nid^td fo {el^r
fü9 naiäf gut l^offart unb e^r
Unb fo toir ba9 benn Me9 emerBen
@o (egen )9tr und benn nieber nnb {lerBen.
«gl. Yrtdank (©rinrat 175):
Svie je die liote würben,
si sorgeten odz s; stürben:
nnt swie si noch gewerbent,
si sorgent unz si sterbent.
Xlttin tPanbel foU im ^intnttl itin
<Db &Aon tc^ Itb auf lErben
Sin Pilger hin iä) Wv/ aUtrn
!Dort l)off i* burger awerben*
3n SBoIf^alben, ^ptn^eH:
)SerIaff bid^ auf fein irbtfi^ SDtng,
Wi geitlid^ ®VLt terfd^tt>inbt gering.
S)arum ber Tlm\6f gar tt>etdUd^ t^ut,
^er fud^t aUein \>a9 etvig ®ut.
SßQl Urlaub, S^olfdlieber 2. 869:
2)u ^aft bod^ ^ie fein Bleiben nüt,
(Sd fi ntpm i^ber i» ft ^üt.
Soluf, min $er) unb all ntiit WlviUI^
Unb fud^ ba9 gut cB cSLtm gut.
iBSalb^ DBer^einmaur.
n
9n i(Balb:
alt* petl««öt HO* t>em ^aw ^et ttwiölettf
!Dä0 mir mein (Bott int \)immtl ^ Unit
Vnb hitftt (^4tt watb aufgeticbjt
Ben agten »tra^monat^ «Uba m^n 1800 wb 4 fVH*t.
IDife weine pilget^&tte
Petrttatt i* (Botte^ tPttnbetgÄte/
»lein pn^tim^tti^ (Stl)t ein vnb V9,
IDort o^en ifl min twiQ ^»9.
?l* leit vn0 bettr gen tfUm t^ier
n«* Untn (Stüntn Palmen t^in^
lEin palmenswet« 5W Siege^fton
0*enf l^ett 9n9 vor ^tnem Cron.
Jlttf in (Bote$ flabtf in'« neu ^erufAlem in*
(Bott t>e9 ^immel« t>n^ ber ert^en^
t)er»aU t>i$ l^tW/ ^«« w mog werben
»ewol^nt in ntO) wt> et*erl)eit
Pon nun an l>i$ 5«^? legten ^iu
IDigen Sau J^al^en (Betraut
Heute fo (Hott pertraut
2II0 man taufend bat 8e$4^U
eief^entmntert ac^tsig vnb 5^^
i^at man t^itfm öäu aufgeftettt
Xm 16« (Eag tllai.
3tt ber ©atm Ui SSerneW^aufen.
35öl, Ul^lanb, ®o««Ucbcr 2. 89g: 3lu8 ©em:
3ecttfafem »arb hmta
mt ganjem gKß
Oud^ mod^td mit greuben {d^otnoen
@atomon bet tvis,
2)od^ ^ot e8 leinen bjlanb:
SDfHt toenb (E^rtjlo bertrumen,
9et nn9 ein anberd bttb>en,
(gt ip ber xtäfi l^eitob.
6»
!Dte &Ofifie fd^eint btK VOtlt (Bott iH ber ^eäeit (id)t
Der )(ttfg4itg am bet b^^ : ertrdgt tet S^tnbe nid^t
tPo nioftb 9tib ffernen ünb xoitb feine Ha^^t sefputet
Vnb bitftv il9ttt mä)t btn (ßotte« (ettung fut^tret
Uaff anet Htoitett (Solb Tluf iitbtn nur bo^^tnbett
!Dtt voitü bit })c^ilt Rroft bovt in btm l)immtl fbiben«
nct0 btn 21. «0erel 1738.
^eelmatten 6et ^itrbentl^al.
3tt ttubfaH Vnb 3tt (CtuttgWt
6et menrct^lt^ gtniiet aU 5eit f^reit.
Dan Ptifetr leiten foii^ iitcbt tft .
Däii Stryt Pttb f ampf 3« Ubtt Stifte
1785. ed^Iog BxtiUn^^mbtnUxQ.
XDm tft Pitfet; (p)Uft auf Crbett?
}(n t>ie tPelt geC^o^tert tperbem
Eraft Pftb (ßanglod in btt tPtegen
tD)til)n obnt eigen l)ilfe liegen
^ungctren/ t>Ärf?en, frieren, f^xoi^m
Qttlfttt, laufen/ gelten/ filmen
SiUt xnüb vnb Htbtit tragen
&id) mit viUm Sorgen plagen
®tet0 in taufend 3^^^^t fcf^ive^en
Vnb 5ttleQt btn (Btiü anfytbtn
lPiet>er &tanb vnb Cßrbe werben:
IOm m vnfti tbun auf ittbtn.
1740. 2B)?(en Bei ^aunta.
2Cn gclif $ratcr8 $au8 in ©afct (53ci ©rofflu« 482):
Bm(9 iD^enfd^en tDefett ^atd ein gMt:
SBcr jung i|l, flirBt ober »irbt att.
)Ber f^9n, koirbt ttiäfiliäf tongejlatt,
(gin gfnnber offt in hancf^eit foÄt,^
(Sin Sf^eid^er mag älrm toerben ba!b,
Set ntä(^ttg, lom^t balb t^ntb ben gtoalt.
SBer aber fi(^ )u ®ott fi&t9 ^att,
2)erfe(b fein ^6fCL^ allein behalt:
@o gang t9 re(!^t, toie'd <9ott gefallt. 157B.
69
3e littQtt 3t litUt bit })imma tiHv'ifl.
VDHl ant$ auf tt^n nut mtilUit ifi.
3n 3ftrl(^ 1655:
Sßtx^ifi ttteiti ntt ^err 3cfu C^njl
mtin 5Cnfan0, MM, (5nb bu Btfl.
3c Ifingcr Je liebe« 3^ ^^ ^« tt>«
$ie ifl fein ^ilff, trüm, lieb nod^ el^r.
Sgl bad !|>roberbia(e:
3t (änger je lieber bin i^ allein,
9)ann 2:reu nttb (Glauben t^ »orben TIein;
ffiSo man fld^ l^inlel^rt nnb ipenbt,
@inb falfd^e $ec}en nnb nngetrene $>Snb.
3n SDfiitlöbi; ©tarn«, 1696:
8affe biet, o meine @eel, nntcrtit^ten
9n ber »a^ren SBeiS^eit @o n)irjl
S!)u erlennen, bag bie (S^re'biefer
SBelt ifl 3terfeit bie SSottnjl eine
S^or^eit ber SÄeid^t^mn ©tanb '
!93nb ba9 tozlilx^ Seben ein berfd^tvinbenber 8(i^atten*
«a ©rofflu« 482r: 3n Sa|el:
Nalla domas Dömini, (antam est brevis illias asas
Utere quo passis, qnando migrare necesse est.
(Sbenbafelbfl 489 :
Si tibi pulcra^ d^fmus» si splendtda m^asa^ qaid inde?
Si species auri, argenti qaoque massa, quid inde ?
Si tibi spoDsa dece/is,. si sit geaerosa, quid inde?
Si tibi sint na(i, si praedija siagna, quid inde?
Si fueris pulcer fortis divesve, quid inde?
Si longus servorum inserviat ordo, quid inde?
Si doceas alios in qualibet arte, quid inde?
Si faveat mundus, si prospera cuncta, quid inde?
Si Prior, aut Abbas, si Rex, si Papa, quid inde?
Si rota fortunae te toUat ad astra^ quid inde?
Si felix annos regnes per mille, quid inde?
Tarn cito tarn cito praetereunt haec, ut nibil inde
Sola manet virtns, qua glorißcabimur inde.
Ergo Peo servi, quia tot tibi provenit inde.
Quod fecisse yoles in tempore quo morieris,
Hoc facias juvenis, dum corpore sanus baberls.
6
70
(Sgl. ®ellerta r 8eSe^ mk tHr tDüit ^ fif Bf^
mug Sterben Pnb tȟ% nic^t itt I9el4^ev 3tttn^*
S^arionte tn 2B»^Ia 1739. 9n 3ürt(^ 1655:
SBa(!^eii foH jieber frommer <£(ri{l
92iemanb toeigt toan fein ^unb ba t^,
S)a i^m augbrifi^t ber t5btlt(f^ @d^meiS«
2)a er leia tag notift ßamb ntd^t toeig.
@(^(u6)}er9 be9 f6a\tUx XMmm^ intf bem $teligfr!lr^^of (bei ®rof«
fiua 423):
Sy^it füller <@tunb
($e^n toir gu ®runb.
(^abfd^rift be9 ä^ogifler« Wlaxüan^ ^on ^ibera^ au $ei(bronn 1498:
3^ Uh, u>aig nit tote Uthq,
3^ ßirb lonb tvaig nit toann^
df(^ fal^r maig nit »o^in,
ä^idft kottnbert bag id^ fri^ttd^ bin.
:&cfleae ^d» t^eiii i^ugi «^ sle<4^ btif Cob tto<^ tveit,
00 iü t>o<ft hui; ein fdrinU sutr f^MWcn CCii^gf tit.
1768. SB^Io«
3n ffiolb 1717:
bebende ba6 ber Zt^ fk^ nit f«»ntet
)»nb bu ioei^ 3a «99I tooi bu #r einen
SMttbt mit bem Sobt ^fi nembfk!^
ben alten 9nnb bu mnoft f eri^en.
(D ntenfcb aa S^it btin dn^ gebenf
@o t9iirt0 bit nimtt feiern
Xurbent^at.
3n Xnrbent^al 1799:
SSHrb bir et« ^reubenHiit
$om ^tmmel gngefenbt,
@o benfe batb gurüd
i^nb an ba« folgenb (Stah.
3n 6amaben, O.iSngabin: In omaibos operibi» tma memento finiS)
et in aeteraiim non peccabis.
*»■* r ^mmmm*-'--^m^-
71
VOit Mtn yiU in (Efottee gwaU
Qtitnb ßMä> 3un9 ober Vit
1734. Attonau.
SS>t»\\t M $er30gd Wla^nn9 t)on ^d^Iedtotg (Bei Weidnerus 344):
SHed in ®ottt9 ®ett>a(t
S6r<|?te bett (Tobt nid)t beut bae er alfo txm
tem l^ertren georbnet ift übtt aUt9 Sleifc^
f»e)rbe bereu bte gen^eff ftttb Pitb bereit
bie fommett n>erben: t>nb tvo^ toti^tttH bu
bia> wibtt (Botte0 XDiUtttf bu libtH siibtn
ober l>unbert ober taufenb 34^t/ bann im
Z^bt fraget man nie t9te lang f^nbem xoit
riid^t
1717. SBalb.
Reasneras, Emblemata, gronffurt 1581. @. 310:
Vive diu, sed vive Deo.
%(. ba9 ital. $ro)>erb: Vive longo chi bene viye.
fiaw, dem's Gott gönnt in dlser Zil,
Vns hand andre vorbauen:
Das ewig bauss erwirb, ertritt,
Darcb glaub, lieb vnd yertrawen.
(®rofflu« 479.)
.J'
f
/